Jules Verne’nin anlattığı coğrafyalar, tıpkı efsaneler gibi büyülü etkiler bıraktı. Düşlediği sınır tanımaz makineler, diğer hayal güçlerine esin verdi. Gün gelip icat edildiklerinde onun verdiği isimler kullanıldı.
Nautilus, ilk gerçek nükleer denizaltının ismi oldu. Evrenin sırrını çözmeye adanmış araştırmalara, uydulara, roketlere, Jules Verne ismi verildi. En az bir iki kitabını okumuş herhangi biri onun olağanüstü hayal gücü ve renkli dünyasını çabucak sezebilir ve sonra belki büyük bir koşullanmayla sadece çocuklara sesleniyor sanabilir. Oysa, Jules Verne kitapları her yaşı büyüleyecek bir yerküreyi anlatır.
Jules Gabriel Verne, Sophie ve Pierre Verne’nin beş çocuğundan en büyüğüydü. 8 Şubat 1828’de doğduğu Nantes kenti, aynı yılların Avrupa’sı kadar kalabalık, çocukluk yıllarını geçirdiği Loire Nehri üzerindeki ada, bir o kadar insansızdı. Kardeşi Paul ile birlikte gittikleri denizcilik okulunda, daha dokuz yaşında başlayan hayal gücü, kimine göre bu erken yalıtılmışlık sayesinde alabildiğine hızlandı.
Hukuk öğrenimi için 1847’de gittiği Paris’te, edebiyat ve tiyatroyla ilgilenir. Paris’in ünlü edebiyat salonlarına sık sık uğramaya başlar. Victor Hugo, Alexandre Dumas ve oğlunun da bulunduğu bir grup yazar ve sanatçıyla arkadaş olur. 1849’da mezun olduktan sonra Paris’te kalmaya devam eder. Ertesi yıl, tek perdelik oyunu Les Pailles Rompues sahnelenir. Tiyatroya ilgisi derinleşir, hukuk kariyerine devam etmesini isteyen babasının baskılarına rağmen yazmayı sürdürür. Verne, babasının Nantes’da bir hukuk bürosu açma teklifini reddedince, 1852’de babası para göndermeyi keser. Yazar, Théâtre Lyrique’de az maaşlı bir sekreter olarak çalışır, böylelikle Le Colin‑maillard ve Les Compagnons de la Marjolaine gibi oyunlarının sergilemesine olanak tanınır.
Jules Verne’nin eşi Honorine
1857’de Verne, iki kız çocuğu olan Honorine de Viane (1831 – 1910) ile evlenir. Eşinin borsacı olan erkek kardeşinin etkisiyle Paris’te borsa simsarlığı yapsa da, yazılarına ara vermez, o yıl ilk kitabı Salon de 1857 yayımlanır. Yakın arkadaşı Aristide Hignard ile beraber 1859 yılında ilk kez Fransa’nın dışına çıkar ve Britanya Adaları’nı dolaşır. Bu gezi ile ilgili notları İskoçya Seyahati isimli romanına ilham verir. 1861’de çiftin tek çocuğu Michel Jean Pierre Verne doğar.
Verne’nin kitabı yayımcılar tarafından reddedilir, ancak 1862’de editör ve yayımcı Pierre-Jules Hetzel ile tanışınca şansı döner. 1863 yılında Olağanüstü Yolculuklar serisinin ilk kitabı olacak Balonla Beş Hafta böylelikle yayımlanır. Kitaba ilgi büyüktür. Nadar (Gaspard-Félix Tournachon) ismiyle bilinen Fransız fotoğrafçının, Dev (Le Géant) isimli balonuyla havalanıp Paris’in fotoğraflarını çekmesi de kitaba ilgiyi büsbütün artırır. Verne, Pierre-Jules Hetzel’le anlaşır, eserlerinin çoğu onun eğitici dergisinde yer alacaktır. 1864’te Kaptan Hatteras’ın Maceraları yayımlanır. Bu romanında Verne, Kuzey Kutbu keşfedilmeden 50 yıl önce bu olaydan bahsetmektedir.
Fransız fotoğrafçısı Nadar’ın çektiği Jules Verne fotoğrafı
1864’te yayımlanan Dünyanın Merkezine Seyahat’te, jeolog olan amcasıyla, bir yanardağdan dünyanın merkezine doğru yola çıkan Axel’in serüvenini anlatır. Jeoloji profesörü Celal Şengör, Bir Bilim Adamının Serüveni adlı kitabında şöyle der: “Ben jeolojiyi küçük yaştan, yani Jules Verne’in Arzın Merkezine Seyahat kitabını okuduğum günden itibaren sevmeye başladım. Hemen arkasından Denizler Altında Yirmi Bin Fersah’ı okudum. Onu da okuduktan sonra kendi kendime, ‘Adam olmak demek, Jules Verne’in tarif ettiği gibi olmak demektir’ diye düşündüm. Bana jeolojiyi Jules Verne sevdirdi…”
1865’te astronotların Ay’a ulaşmasından yaklaşık yüz yıl önce kaleme aldığı, bilim kurgu türünün ilk örneklerinden Aya Seyahat romanı, Jules Verne’in bilimsel ve edebi dehasının en güzel örneklerinden biridir. Jules Verne’nin romanında işlediği ay yolculuğu, 1969 yılında başarı ile görevini tamamlayan Apollo 11 seferi ile şaşılacak derece de büyük benzerlik göstermektedir. Verne’nin hayal ürünü uzay kapsülünde, iki Amerikalı biri de Fransız olmak üzere üç kişi bulunur. Apollo 11 uçuşu da üç astronot tarafından gerçekleştirilir. Verne’nin kapsülünün boyutları Apollo’nun boyutlarına inanılmayacak kadar yakındır. Jules Verne, Aya Seyahat’in kahramanı Michael Ardan’ı Fransız fotoğrafçı Nadar’dan esinlenerek oluşturmuştur.
Büyük bir yat satın alır, 1867 yılında kardeşiyle birlikte ABD’ye gider. Verne, Avrupa, İskandinavya, İngiliz adaları ve Akdeniz bölgesini, ABD’yi gezmekle kalmaz, ayrıca Denizler Altında Yirmi Bin Fersah’ın büyük bir bölümünü ve bazı romanlarını bu yatta yazar. En tanınmış eserlerinden, 1870’te yayımlanan Denizler Altında Yirmi Bin Fersah romanı, Kaptan Nemo ve onun gemisine misafir olmak zorunda kalan Pierre Aronnax, Conseil ve Ned Land’ın Nautilus’taki serüvenlerini anlatır. Akdeniz, Kızıldeniz, Baltık Denizi, Güney Kutbu ve Kayıp Kıta Atlantis’te geçen roman defalarca sinemaya uyarlanmıştır.
1873’te yayımlanan Seksen Günde Devr-i Alem romanı ise gerçek bir hikayeye dayanır. Aynı yıl bir işadamı olan George Francis Train, ABD başkanlığına aday olduktan sonra dünyayı 80 günde dolaşabileceğini açıklar. Ancak, seyahati iki katı bir sürede bitirebilir. Birkaç denemeden sonra, ancak 20 yıl sonra 1890’da dünyayı 67 günde dolaşmayı başarır.
Romanda varlıklı bir İngiliz olan Phileas Fogg, centilmen bir hayat sürerken, katıldığı bir kulüpte maddi imkanlarını sonuna kadar kullanarak bir iddiaya girer. Tüm dünyanın çevresini 80 günde dolaşacaktır, programsız bir şekilde turunu yapmaya koyulur. “Beyler, 21 Aralık günü beni burada bekleyin” demeyi de ihmal etmez.
Jules Verne’nin 1883 yılında yayımlanan İnatçı Keraban, Osmanlı coğrafyasında geçen, kahramanlarının büyük bir kısmı Osmanlı halkından seçilen romanıdır. Oysa, Jules Verne hiç Türkiye’ye gelmemiştir. Romanda 1800’lerin sonlarında İstanbul’da başlayan olaylar, geniş ve ilgi çekici bir Karadeniz turu yapıldıktan sonra, yine İstanbul’da sona erer.
Jules Verne’yi bilim kurgunun babası olarak görürler, kimileri ise böyle bir saptamaya katılmaz, bu türdeki romanlarının bütün yapıtlarının olsa olsa bir bölümünü oluşturduğunu söylerler. Bilim falcısı, teknoloji kahini olarak nitelenen Jules Verne, Şubat 1895’te Strand Magazine Dergisi’ne şunları söyler: “Kuşkusuz bilimsel olguları icat ederken bile her zaman her şeyin mümkün olduğunca gerçek ve basit olmasına çalışmamdan kaynaklanıyor. Tanımlarımın doğruluğunu büyük ölçüde, hikayeler yazmaya başlamadan önce bile, daima karşılaştığım her kitaptan, gazeteden, dergiden ya da bilimsel rapordan çok sayıda notlar çıkarmama borçluyum.”
Kitaplarını yazmadan önce evinde fizik deneyleri yaptığı söylenir. Telsiz ve radyonun mucidi Guglielmo Marconi, Verne’nin kendisine büyük yardımı olduğunu açıklamıştır. Denizaltı, gemileri icat eden Simon Lake ise Verne’den ilham aldığını açıkça söylemiştir. Verne, kuşkusuz öncelikle bir edebiyatçıydı ve bilinçaltını Freud’dan, sınıf mücadelesini Marx’tan önce gündeme getirmiştir.
Jules Verne için birçok şehir efsanesi söylenmiştir. Bazı kaynaklar ise Jules Verne’nin abartıldığını, efsane haline getirildiğini yazar. Onun romanlarında anlattığı birçok buluşun, aslında daha önce başka bilim adamları ya da yazarlar tarafından düşünülüp yazıldığını örneklerle anlatırlar. Eserlerinde adı bile geçmeyen pek çok buluşun da onun öngörüsü olarak yansıtıldığını da söylerler.
N. C. Wyeth, The Mysterious Island By Jules Verne, 1918
Jules Verne’nin en önemli eserlerini sıralarsak, Denizler Altında Yirmi Bin Fersah, Bir Gazetecinin Yolculuk Notları, Seksen Günde Devr-i Alem, Esrarlı Ada, Chancellor Kazazedeleri, Michael Strogoff, 15 Yaşında Bir Kaptan kitaplarını sayabiliriz.
Cenaze töreni, 1905
Verne’nin yapıtları iki döneme ayrılabilir. Başlangıçta teknolojik ilerleme nedeniyle insanlığın geleceğinden umutlu, daha sonra ise karamsardır. Bu dönemde, Verne bir sanayi ülkesi haline gelmenin tehlikelerini, büyük iş adamları ve yeni iktidar seçkinlerinin, bilimi kötüye kullanacaklarını öngörür. İşte 1863 yılında yazdığı Paris romanını da yayımcısı Hetzel, çok karamsar olduğu gerekçesiyle yayımlamaz. Romanı 1990 yılında ailesi eski bir sandığın içerisinde bulur ve 1994 yılında yayımlanır, büyük bir ilgi görür.
Jules Verne, 1876’da asi oğlunu bir ıslahevine yollar, ancak Michel, reşit olmayan biriyle olan ilişkisi nedeniyle daha büyük sorunlar çıkarır. 1886 yılında ise akli dengesi yerinde olmayan yeğeni tarafından bacağından vurulur ve hayatının geri kalanını bastonla geçirmek zorunda kalır. 1887’de arkadaşı Hetzel’in, daha sonra annesinin ölümüyle karamsar bir döneme girer. 1888 yılında politikaya atılan Verne, okullar, şehircilik ve tiyatro gibi kültürel konularla ilgilenir. 1902 yılında ilerleyen şeker hastalığı nedeniyle görme yeteneğini kısmen de olsa yitiren Verne, 24 Mart 1905 tarihinde Amiens’teki evinde ölür. Mezarında 1907 yılında Albert Roze adlı bir heykeltraşın yaptığı heykeli bulunur ve üzerinde “Ebedi gençliğe doğru…” yazar.
Kaynak
Jules Verne’nin 100 Yılı, Atlas Dergisi, 2005 Aralık, Sayı: 153, Begümün 500 Milyonu Romanında Bir Mekan Eleştirisi, Jules Verne, Bütün Dünya Dergisi, Jules Verne, Hayal Gücünün Kalbine Seyahat, Geleceğe İlham Veren Yazar: Jules Verne
