Geri dönüşüm, atıkların fiziksel ve/veya kimyasal işlemlerden geçirildikten sonra ikincil hammadde olarak üretim sürecine sokulmasına verilen isimdir.Doğal kaynaklar, dünya nüfusunun artması ve tüketim alışkanlıklarının değişmesi nedeni ile her geçen gün azalmaktadır. Bu nedenle, malzeme tüketimini azaltmak, değerlendirilebilir nitelikli atıkları geri dönüştürmek sureti ile doğal kaynakların verimli kullanılması gereklidir.
Doğal kaynakların sonsuz olmadığı, dikkatlice kullanılmadığı takdirde bir gün tükeneceği unutulmamalıdır. Bu durumun farkına varan ülkeler ve üreticiler kaynak israfını önlemek ve ortaya çıkabilecek enerji krizleri ile baş edebilmek için atıkların geri kazanılması ve tekrar kullanılması için çeşitli yöntemler aramış ve geliştirmişlerdir.
Bernard Pras, The Scream (Edvard Munch, Çığlık)
Tekrar Kullanım: Atıkların toplama ve temizleme dışında hiçbir işleme tabi tutulmadan aynı şekli ile ekonomik ömrü dolana kadar defalarca kullanılmasına denir.
Geri Dönüşüm: Atıkların fiziksel ve/veya kimyasal işlemlerden geçirildikten sonra ikincil hammadde olarak üretim sürecine sokulmasıdır.
Geri Kazanma: Geri dönüşüm ve tekrar kullanımı kapsayan üst kavramdır. Geri dönüşüm ve tekrar kullanımın ötesinde, atıkların özelliklerinden yararlanılarak içindeki bileşenlerin fiziksel, kimyasal ve biyokimyasal yöntemlerle başka ürünlere veya enerjiye çevrilmesidir. Geri kazanım, yukarıdaki tanımlara uygun olarak gerekli olan çok yönlü, ekonomik, yönetimsel ve teknolojik faaliyetleri kapsamaktadır. Geri kazanımın hedefleri ise aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Kaynak Koruma: Atıkların ikincil hammadde olarak devreye sokulup, birincil hammaddelerin tüketim hızını azaltmak.
- Çevre Koruma: Özellikle yoğun nüfusa sahip metropol bölgelerinde giderek azalan düzenli depolama alanlarının ve düzensiz olarak çevreye saçılan atıkların doğa üzerinde doğurduğu baskıyı en aza indirmek.
- Enerji Kazanımı: Atık maddelerin enerji içeriğinin kullanılması ile yenilenemez enerji kaynaklarının tüketim hızını azaltmak.
Bernard Pras, Salvador Dali
Günlük yaşantıda önemsenmeyen ve atık olarak tanımlanan birçok geri dönüştürülebilen malzeme yanlış uygulamalar sonucunda değerlendirilememektedir. Doğaya karışan birçok malzemenin yıllarca doğada yok olmaması ve oluşan kirlilikle mücadele etmenin en kolay yolu, geri dönüşüm sürecinin bilinçli işlemesiyle gerçekleştirilebilir.
Geri dönüşümün başlangıcına baktığımızda, savaşlar sırasında ortaya çıkan kaynak sıkıntılarının etkili olduğunu görüyoruz. II. Dünya Savaşı sırasında büyük devletler, ülke çapında geri dönüşümle ilgili kampanyalar başlatmışlardır. Vatandaşlar özellikle metal ve lifsel maddeleri toplama konusunda teşvik edilmişlerdir.
Geri Dönüşebilen Maddeler
Demir, çelik, bakır, alüminyum, kurşun, piller, kağıt, plastik, kauçuk, cam, motor yağları, atık yağlar, akümülatörler, araç lastikleri, beton, röntgen filmleri, elektronik atıklar, organik atıklar.
Geri Dönüşümün Önemi
- Doğal kaynaklarımızın korunmasını sağlar.
- Enerji tasarrufu sağlamamıza yardım eder.
- Atık miktarını azaltarak çöp işlemlerinde kolaylık sağlar.
- Geri dönüşüm geleceğe ve ekonomiye yatırım yapmamıza yardımcı olur.
Geri dönüşüme katkı sağlayarak hem doğal kaynaklarımızı korumuş oluruz hem de yeniyi üretmek yerine elimizde zaten var olan geri dönüştürülebilir atıkları kullanarak sınırlı orandaki doğal kaynaklarımızı koruyabilir, enerjiden tasarruf edebilir, daha az atık için daha az yer açabilir, böylelikle ekonomimize de katkı sağlayabiliriz. Hem de bizden sonra gelecek olan nesile kullanabilecekleri kaynak bırakmış oluruz. Çünkü bu dünya hepimizin.
Bernard Pras, Guernica, 2 (Picasso)
Geri Dönüşümün Aşamaları
1. Atıkların Biriktirilmesi: Değerlendirilebilir atıklar, diğer atıklar ile karıştırılırsa kirleneceği için elde edilecek yeni ürünün kalitesi düşük olur. Bu nedenle, geri dönüştürülebilir atıklar çöplerden ayrı ve temiz olarak biriktirilmelidir.
2. Atıkların Toplanması: Atıkların niteliğine göre ayrılarak toplanması için yerel yönetimler imkanlar sağlamalı ve biriktirilen atıkların belirli günlerde toplanmasını gerçekleştirmelidir.
3. Atıkların Taşınması: Toplanan evsel ve geri dönüştürülebilen atıkların çevreyi kirletmeyecek şekilde kapalı özel araçlarda taşınması zorunludur. Belediye ve mücavir alan sınırları dışında kalan yerlerdeki sanayi tesisleri ve turistik tesis işletmeleri atıklarının taşınmasından sorumludur. Geri dönüşüm ve geri kazanım firmalarının toplama ve taşıma işlemlerini valilikler ve ilgili bakanlık denetler.
Bernard Pras, Van Gogh
Geri Dönüşüm Sisteminin Basamakları
1. Kaynakta ayrı toplanması: Değerlendirilebilir nitelikli atıkların oluştukları kaynakta çöple karışmadan ve kirlenmesine izin verilmeden ayırarak toplanması. Bu tür atıkların diğer çöplerle karışmadan ayrı toplanması, geri dönüşüm basamaklarında zamandan tasarruf sağladığı gibi, kirlenmesinin önlenmesi ile ayrıca yıkanmasına gerek kalmayacaktır. Bu da yeniden yıkanmasına engel olacağından sudan da tasarruf sağlanmış olacaktır.
2. Sınıflama: Bu işlem, kaynağında ayrı toplanan malzemelerin cam, metal plastik ve kağıt bazında sınıflara ayrılmasını sağlayacaktır. Bu sınıflama, değerlendirilecek çöplerin ayrı ayrı geri dönüşüm tesislerine ulaştırılması sağlanacaktır. Kaynağında sınıflama yapılmadan toplanan çöpler, ana çöp alanlarına taşınarak bu bölgelerde ayrıştırılarak yeniden değerlendirilme işletmelerine taşınacaktır. Kaynağında sınıflara ayrılması, zaman, nakliye ve işçilikten tasarruf yapılmasını sağlayacaktır.
3. Değerlendirme: Temiz, ayrılmış, kullanılmış malzemelerin ekonomiye geri dönüşüm işlemidir. Bu işlemde malzeme, kimyasal ve fiziksel olarak değişime uğrayarak yeni bir malzeme olarak ekonomiye geri döner.
4. Yeni ürünü ekonomiye kazandırma: Geri dönüştürülen ürünün yeniden kullanıma sunulmasıdır.
Bernard Pras, Paul Gauguin
Geri Dönüşüm Sembolleri
Mobius Döngüsü: Bu sembol, ürünün geri dönüştürülebileceğini gösterir. Fakat malzemenin yerel geri dönüşüm merkezi veya toplayıcı firma tarafından kabul edileceğini garanti etmemektedir. Ayrıca ürünün geri dönüştürülmüş malzemelerden yapıldığını da göstermez.
Yeşil Nokta’nın anlamı genellikle Mobius Döngüsü ile karıştırılmaktadır. Bu nokta, ambalajın geri dönüştürüldüğü veya geri dönüştürülebileceği anlamına gelmez. Üreticinin ambalajın geri kazanımına ve geri dönüşümüne mali olarak katkıda bulunduğunu göstermektedir.
PET Polietilen Tereftalat: Tüketici ürünlerinde en yaygın kullanılan plastiklerden biridir. Çoğu su ve içecek şişelerinde ve bazı ambalajlarda bulunur. Tek kullanımlık uygulamalar için tasarlanmıştır. Tekrarlanan kullanım, sağlığa zararlı organizma ve bakteri büyümesi riskini artırır. Bu ürünler geri dönüştürülmeli, ancak tekrar kullanılmamalıdır.
HDPE Yüksek Yoğunluklu Polietilen: Plastik, deterjan ve yağ şişeleri, oyuncaklar ve bazı plastik torbalar yapmak için kullanılan sert plastiktir. En yaygın olarak geri dönüştürülen plastik olup, en güvenli plastiklerden biri olarak kabul edilir. Geri dönüştürülmesi nispeten basit ve uygun maliyeti olan bir süreçtir. HDPE plastik çok dayanıklıdır ve güneş ışığına, aşırı ısınma veya donmaya maruz kaldığında bozulmaz. Bu nedenle HDPE, piknik masaları, plastik kereste, çöp kutuları, park bankları, kamyonlar için yatak kılıfları ve hava koşullarına dayanıklılık gerektiren diğer ürünler için kullanılır. Tekrar kullanılabilir ve geri dönüştürülebilir.
PVC Polivinil Klorür: Şeffaf plastik gıda ambalajı, diş çıkarma halkaları, çocuk ve evcil hayvan oyuncakları ve sayısız ürüne ambalaj yapmak için kullanılan yumuşak, esnek bir plastiktir. Daha çok bilgisayar kabloları için kaplama malzemesi olarak, plastik boruların ve boru tesisatının parçalanmaması için kullanılır. PVC, güneş ışığına ve havaya karşı nispeten su geçirmez olduğundan, pencere çerçeveleri, bahçe hortumları, yükseltilmiş yataklar ve kafes yapmak için de kullanılmaktadır. Zehirli plastik olarak adlandırılır ve %1’inden daha azı geri dönüştürülebilir. PVC plastik kullanılarak üretilen ürünler ise geri dönüştürülemez.
LDPE Yüksek Yoğunluk Polietilen: Genellikle kuru temizleme giysi ambalajlarında, ekmek paketlemede kullanılan plastiklerde bulunur. Günümüzde çoğu mağazada kullanılan plastik poşetler de LDPE plastik kullanılarak yapılmaktadır. Diğer plastiklerden daha az zehirli ve kullanım için nispeten daha güvenli kabul edilir. Geri dönüştürüldüğünde, plastik kereste, peyzaj tahtaları, çöp tenekeleri ve yer karoları için LDPE plastik kullanılır. LDPE plastik kullanılarak üretilen ürünler, tekrar kullanılabilir, ancak her zaman geri dönüştürülemez.
PP Polipropilen: Polipropilen plastik sert ve hafiftir. Ayrıca ısıya çok dayanıklıdır. Nem, yağ ve kimyasallara karşı bariyer görevi görür. Çocuk bezleri, kovalar, plastik şişe kapakları, margarin ve yoğurt kapları ve ip için yaygın olarak kullanılmaktadır. PP’nin yeniden kullanım için güvenli olduğu kabul edilir ve üretilen ürünler de geri dönüştürülebilir.
PS Polistiren: Polistiren, çok çeşitli kullanımlara sahip ucuz, hafif ve kolay şekillendirilebilir bir plastiktir. En sık kullanıldığı yerler, tek kullanımlık strafor içme bardakları, yumurta kartonları, plastik çatallar, köpük ambalajlar ve içerikleri korumak amacıyla nakliye kutularını doldurmak için kullanılan köpüktür. Polistiren yapısal olarak zayıf ve ultra hafif olduğundan kolayca kırılır ve bulunduğu çevrede kolayca dağılabilir. Polistiren ürünler için geri dönüşüm yaygın değildir. Geri dönüşüm polistiren teknolojisi mevcut olsa da, geri dönüşüm pazarı küçüktür.
BPA Polikarbonat ve Lexan: Bu kategori içinde yeniden kullanım ve geri dönüşüm protokolleri standartlaştırılmamıştır.
Cam: Camın çoğunluğu geri dönüştürülebilir. Cam şişe veya kavanozlar cam geri dönüşümüne gönderiliyorsa, camı renkli olarak ayırıp, şişe kapakları gibi cam olmayan bileşenleri çıkarmak gereklidir.
1 ton kullanılmış kağıt çöpe atılmayıp geri dönüştürüldüğü ve kağıt üretiminde tekrar kullanıldığı zaman:
- 12.400 metreküp karbondioksitin bertaraf edilmesi
- 12.400 metreküp oksijen gazının üretilmeye devam etmesi
- 34 kişinin oksijen ihtiyacını sağlayan 17 yetişkin ağacın korunması
- Ayda 3 ailenin tükettiği 32 m3 su tasarruf edilmesi
- Kış aylarında ısınma amacı ile iki ailenin tüketeceği 1750 litre fuel-oil tasarruf edilmesi
- 2.4 m3 çöp depolama alanından tasarruf edilmesi
- 20 ailenin bir ay süreyle tüketeceği 4100 kW/sa elektrik enerjisinden tasarruf edilmesi mümkündür.
Geri dönüşümün önündeki engellerin başında, eğitim, tutum, davranışların yanı sıra, alt yapı ve çevre duyarlılığındaki eksiklikler gelmektedir. Doğal kaynakların sınırsız olmadığı, dikkatli kullanılmadığında bu kaynakların bir gün tükeneceğine kuşku yoktur. Bu nedenle, geri dönüşüm alışkanlıklarının kazandırılması, gerekli eğitimlerin verilmesi, kültürel alt yapının oluşturulması, çevre duyarlılığın oluşturulması, geri dönüşüme yönelik finansman olanaklarının geliştirilmesine yönelik düzenlemeler yapılmalıdır.
Kaynak
Geri Dönüşüm Nedir?, Isparta Evsel ve Ticari Katı Atıklarından Geri Kazanılabilir Maddelerin Potansiyelinin Araştırılması, Geri Dönüşüm Nedir?, Aile ve Tüketici Hizmetleri, Geri Dönüşüm, Geri Dönüşümün Çevre ve Ekonomi Açısından Önemi, Yazıda kullandığımız tüm resimler Bernard Pras’a aittir. Bernard Pras, atık maddelerden, günlük hayatta kullanılan objelerden yararlanarak gerek teknik ve gerekse sanatsal açıdan sanat eserlerine eklektik/eleştirel yönden yaklaşıp, yeni eserler oluşturuyor.
