Senaryo, belli bir teknik ve yeteneğe dayanan, sinema sanatı kurallarını ve çağın tekniğini dikkate alan, ilk satırından son satırına dek sinema ve televizyona uygun olarak hazırlanan metne denir. Senaryo, görüntü ve sese dönüşecek bir düşüncenin, bir olayın yazıya dökülmüş halidir olarak da tanımlanabilir.
Sessiz Sinema Döneminde Senaryo: Sessiz sinema döneminde yazılan film senaryolarında, oyuncuların diyaloglarına fazla önem verilmez, çünkü film gösterimi sırasında projeksiyon makinesinden çıkan sesin dışında hiçbir ses yoktu. Bu yüzden, oyuncular anlaşılır olmak için, daha ziyade mimik ve beden dillerini kullanırlar. Ancak çok gerektiği durumlarda sahneler arasına diyalog sahneleri eklenerek seyirciye gerekli açıklama yapılmaya çalışılır. Filmde diyalog ve diğer ses unsurlarının olmaması, anlaşılır olmak adına hem senaristin, hem de oyuncunun işini zorlaştırır; abartılı oyunculuk ve sahnelerin çekimine zemin hazırlar. Ancak ilginçtir ki, sesli film çekimlerinin başlamasıyla, bazı sanatçılar gerçek sesleriyle izleyiciye hitap edince şöhretlerini yitirirler.
The Kid, 1921
Sesli Sinema Döneminde Senaryo: Sessiz sinema, kendi başına bir sanat, kendine özgü kuralları olan, belli ilkelere dayanan bir anlatım olmuştu. Sesli sinemanın icadıyla, ses öğesi ortaya çıkar. Ses öğesinin sinemada her şeyden önce sözlendirme için kullanılacağı, filmlere ara yazılar konulmaya başlandığından beri anlaşılmıştı. İlk sessiz filmlerde ara yazı yoktu; daha sonraları bir çekimden öbürüne geçerken zaman bakımından ilerlemeyi göstermek, bulunulan yeri belirtmek, kişilerin kimliğini ortaya koymak için ara yazılar kullanılmaya başlanır. Giderek bunlar yerini konuşmayı gösteren yazılara bırakır. 1920’lere doğru senaryonun gelişmesi, görüntüler kadar ara yazılar, çekimler arasında açık kapatmak ihtiyacını duyan kurgucunun isteğine göre değil, senaryocunun isteğine göre hazırlanır. Sesin filmlere eklenmesi, sinemayı sessiz bir hareketli resimler dizisinden çıkarıp, hayatın bire bir kendisine dönüşmesini sağlar.
Sesli film ortaya birtakım önemli meseleler çıkardı. Sesleri elverişli olmayan sessiz film çağının birçok önemli ünlü oyuncusu, birden kendilerini endüstrinin dışında buluverdiler. Seslerinin duyulmasıyla gerçek, canlı kişilere dönüşen karakterler, karmaşık ses efektleri ve görsel aksiyonlar sayesinde yapboz tamamlanmış olur. Sinemaya yepyeni bir boyut getiren ve görüntüyü zenginleştiren ses, her ne kadar mümkün olduğunca iyi kullanılmaya ve geliştirilmeye çalışılıyorsa da hakkında daha öğrenilecek çok şey vardır. Yazarların, eski sisteme göre uyguladıkları yaratıcılıklarını artık çok daha genişlemiş olan bu yeni sahada sürdürmeleri ve sinema dünyasına yepyeni ufuklar açan, görselliği zenginleştiren sesi görsellikle en mükemmel şekilde birleştirebilecekleri çalışmaları ortaya koymaları gerekmektedir.
Senaryonun Evreleri
1. Taslak Öykü (Sinopsis): Taslak öykü, tema seçilip konu belirlendikten sonra geliştirerek, yazmaya karar verdiğiniz film öyküsünün en kısa yoldan 1-2 sayfa içinde özetlenmesidir. Eserin konusu üzerinde ilgilileri (yapımcı/yönetmen) aydınlatan metindir. Ticari sinemada ya da televizyonda bir filmin yapılıp yapılmamasına çoğu kez, senaryo taslağı da denilen taslak öykü okunduktan sonra karar verilir. Taslak öyküyü kısa yazmak önemlidir. Taslak öykü yazımında dikkat edilecek nokta, ilk aşamada verilen aşırı ayrıntının, sonradan öykünün önünde engel oluşturabileceğidir. Taslak öykü, geniş zaman kipiyle yazılır.
Taslak öykü şu bilgileri kapsar:
- İşlenecek tema kesin olarak ortaya çıkar.
- Olaylar dizisinin geçtiği zaman ve çevre (mekanlar) belirlenir.
- Olaylar dizisini oluşturan ana ve diğer önemli kişiler ortaya konulur. Ana ve diğer kişilerin tanımlaması ilk adımda yaş ve kişiye ilişkin bilgileri içerir. İkinci adım, taslak yapıyı somutlaştırmaktır. Somutlaştırma, öyküyü birleştiren, bütünleştiren omurganın biçimlendirilmesiyle olur. Bu çalışma, daha sonra bir senaryoya dönüşecek olan öykünün gelişimini açıklar.
2. Geliştirim Senaryosu (Treatment): Taslak öyküye kısa öykü denilirse, geliştirim bu kısa öykünün daha ayrıntılı olarak 40-50 sayfa genişletilip işlenmesiyle elde edilir. Bu evrede, senaryo yazarından sanat değeri büyük bir uzun öykü ya da roman değil, yalnızca başarılı bir film metni hazırlanması beklenir. Geliştirim, bir sinema öyküsüdür, bu nedenle, her şeyden önce sinemanın koşullarına uygun olarak hazırlanması gerekir. Öykü geliştirilirken, sonuçta çekilecek filmin akışı, her görüntüsü bu evrede tasarlanır. Öyküdeki her çekim içeriği ve bunun ayrım içindeki yeri tam olarak belirtilerek tıpkı perdede görüntüleneceği biçimde yazılır. Film öyküsünün çatısı olan öyküleme (dramatik yapı), geliştirim senaryosunda tamamen kurulur. Senaryo yazarı, bu çalışmasını yaparken, sinema özelliği olmayan durumlarda, diğer sanatlar için geçerli olan kurallardan, tekniklerden yararlanır.
Geliştirimde dikkat edilecek noktalar şunlardır:
- Kişilerin özelliklerinin belirtilmesi (kişileştirme)
- Çevre özelliklerinin ortaya konulması
- Hareketlerin düzenlenmesi
Geliştirimde dramatik yapı belirlenir. Olgular sıralanır. Olayların bağlantıları sağlanır. Konunun gelişme ve çatışma noktaları belli olur. Kişiler özellikleriyle tanıtılır, kişiler ve onların ortaya koyduğu olaylar irdelenir. Konuşma örgüsünün (diyalog) en önemlileri yazılır. Ele alınan öykünün, özetteki gibi yalnızca ana hatları değil, ikincil derecedeki gelişmeleri de belli olur. Her anlatım, her cümle, filmdeki görüntülere uygun olacak biçimde yazılır. Geniş zaman kipiyle yazılır. Edebi süslemeler yapılmaz.
3. Ayrımlama Senaryosu: Ayrımlama senaryosu, senaryo yazarının bireysel çalışmasının bittiği, her şeyin sonuçlandığı üçüncü aşamadır. Ayrımlama senaryosu, geliştirim evresinde genişletilen öykünün, birçok şekil öğesinin birleşmesiyle, sinema tekniğine ve gereklerine göre dış yapısının oluşturularak, çekim senaryosu olmaya hazır metin durumuna getirilmesidir. Yazarın öngördüğü, belli bir sonuca giden olaylar dizisinin en küçük ayrıntıları, tüm kişiler, kişilerin kişilik özelliklerini gösteren iç ve dış hareketleri, kişileri birbirleriyle ilişkileri, konuşma örgüsü ve sesler (doğal sesler/müzik) ile, kısaca her şeyi ile içerik ortaya konarak, geliştirilen metin ayrımlar (sequence) sahnelere, sahneler de çeşitli açılardan, çeşitli ölçeklerden, çeşitli kamera hareketleri ile alınacak bir dizi çekimden oluşan birimlere bölünür.
Ayrımlama senaryosunun olamazsa olmaz biçimsel öğeleri:
- Sahne başlığı
- Görsel anlatım (oyuncu hareketleri)
- Kişi adı
- Ayraç
- Konuşma örgüsü (diyalog)
- İkili konuşma örgüsü (ikili diyalog)
- Genişleme
- Çekim
- Geçişler
4. Çekim Senaryosu (Shooting Script): Senaryo çalışmasının son evresidir. Ayrımlamanın hazırlanmasından sonra, yazar ile yönetmen ya da yalnızca yönetmen çekim senaryosunu oluşturmaya başlar. Filme dönüşecek metnin çekilmesine temel olacak tüm bilgiler çekim senaryosunda yer alır. Çekim senaryosunun en kısa tanımı, henüz çekilmeyen filmin, bittiği zaman alacağı biçimin, önceden en küçük ayrıntılarına dek kağıt üzerinde belirtildiği metindir. Çekim senaryosu, geliştirimde genişletilen, ayrımlama evresinde bölüm, ayrım, sahnelere (ve hatta çekimlere) ayrılan metnin, sinemanın tekniğine göre (değişik kamera konumları, çeşitli açılardan, ölçeklenen çekimler) düzenlenmesidir.
Tüm hareketler (oyuncu, kamera: kameranın çerçevelendiği görüntü, kamera hareketleri), kullanılan sesler (konuşmalar ve doğal sesler/müzik), görüntü efektleri vb. bu metinde, ayrımlar (sequence), sahne, çekim durumunda verilir. Biçim özelliği olan çekim senaryosunun değişik sunum biçimleri vardır. Ama hepsinde ortak olan, görüntülerin içeriği, oyuncuların hareketleri, konuşmaların, diğer seslerin yazılmasıdır. Bunlar arasında da, kamera devinim ve çekim ölçeklerinin yer alması gerekir. Senaryo sayfasında yer alan görsel bildirimler, yönetmeni ilgilendiren tüm bilgileri kapsar. Bu bilgiler, aynı zamanda çekimde görevli olanların, çekim anında yapacakları her şeyi içerir. Herhangi bir çekim senaryosuna bakıldığında, önce kimi yatay çizgiler dikkati çeker. Bu çizgilerin üstünde sırayla bir rakam, bazı yer adları yer alır. Senaryoda görülen her yatay çizginin üstünde yer alan rakamlar ve yazılar, ilgili olduğu çekimlerle ilgili derli toplu ve özet bilgileri verir. Özellikle yapım aşamasında hazırlanacak çalışma programı için bu bilgiler büyük kolaylık sağlar.
Senaryonun Bölümleri
1. Çekim (Shot): Filmi oluşturan dramatik yapının en küçük birimidir. Çekim, kameranın hiç ara vermeksizin, durduruluncaya değin, sürekli olarak bir görüntüyü filme kaydetmesidir. Çekim, bir sahne içindeki belirli kişi ya da nesneye odağın değiştiğini gösteren bildirimdir. Çekimlerin, kurguyla bir araya getirilmesiyle sahne oluşur.
2. Sahne (Scene): Tiyatrodan sinemaya aktarılan sahnenin iki tanımı var.
- Birincisi, oyun alanına bir oyuncunun her bir girişi, yeni bir sahnenin başlangıcı ve her bir çıkışı o sahnenin sonudur. Buna Fransız Sahnesi denilir.
- İkincisi, olayların gerçekleşeceği yeri (mekanı) ya da dekoru tanımlar. Sinemada sahne, film içinde, dekorun ve kamera açılarının değiştiği yerlerdeki tamamlanan bir durumu belirtir. Buna Çekim Sahnesi denir.
Başka bir deyişle sahne, aynı kişiler ve aynı dekor (mekân) içinde geçen, sürekli bir olayı gösteren, bir ya da daha çok çekimden oluşan görüntüler dizisidir. Kısaca sahne, aynı kişilerin, aynı dekor (mekan) içinde, aynı anda yer aldıkları çekimler bütünüdür ve tamamlanan bir durumu belirtir. Sinemada sahne, yazarı rahatlatan vurgu olarak adlandırılır. Sahne ya da vurgunun ölçüsü ne kadar olacak? Belki 20 saniye, belki 4 dakika (iki senaryo sayfası), ama ender olarak daha uzun da olabilir. Sahne içinde olay örgüsünü ortaya koyan devinimin, birbirini izleyen çekimler boyunca uyumlu olması gerekir.
3. Ayrım (Sequence): Bölümler içinde yer alan ayrım, öykülemeyi (dramatik yapı) oluşturan, olayın içinde gelişip sonuçlandığı kendi içinde bir bütünlüğü olan sahneler dizisidir. Ayrım tek ya da değişik yerlerde geçebilir. Örneğin, dış sahne ile başlayıp iç sahne ile sürebilir. Olağan uzunluktaki filmde ortalama 25-30 ayrım bulunur. Kesinlikle sessiz ve durgun olmayan ayrımlar, tıpkı teleferiklerin yükseğe tırmanmalarını sağlayan dişli çarklar gibi hareketleri ileri taşır.
4. Bölüm (Part): Öykünün dramatik gelişiminin başı ve sonu olan bölümlerin birleşmesiyle öykünün tümü ortaya çıkar. Olağan uzunluktaki (90 dakika) bir filmde ortalama 7-8 bölüm bulunur. Filmdeki her bir bölüm, bir romanın, bir tiyatro oyununun bir bölümüne (perdesine) eşdeğerdir.
Kaynak
Senaryonun Temel Öğeleri
