Duygusal Zeka (EQ) kavramı ilk olarak iki ünlü psikoloji uzmanı John D. Mayer ve Peter Salovey tarafından 1990 yılında hazırlanan bir akademik makalede yer aldı.
Duygusal zekayı, bir insanın kendi duygularını ve başka insanların duygularını tanıyabilme, duygularını birbirinden ayırt edebilme ve bütün bu bilgileri düşünce ve davranışların oluşumunda doğru bir biçimde kullanabilme yeteneği olarak tanımladılar.
Daniel Goleman, IQ’su yüksek olduğu halde hayatta başarısız olanların durumundan hareketle duygusal zeka kavramını, kendini harekete geçirebilme, aksiliklere rağmen yoluna devam edebilme, dürtülerini kontrol ederek tatmini erteleyebilme, ruh halini düzenleyebilme, sıkıntıların düşünmeyi engellemesine izin vermeme, kendini başkalarının yerine koyabilme ve umut besleme olarak tanımlamıştır.
Prof. Howard Gardner’in Çoklu Zeka Teorisi’nin dünya eğitim tarihinde bir dönüm noktası olması ve duygusal zeka kavramının doğmasıyla, dünya eğitim alanında pek çok uygulama yıkılırken, çocuk eğitiminde ve insana bakışta yeni bir anlayış oluşuyordu.
Duygusal zekayı olumlu yönde etkileyen faktörlerin başında bireyin çocukluk dönemindeki aile ortamı, geçmişte yaşadığı duygusal tecrübeler ve bazı kişisel gelişim teknikleri geliyor.
Olumsuz etkileyen faktörler arasında ise biriktirilmiş duygular, parazit duygular (bazen bir takım duyguların ortaya konmasının uygun olmadığına karar verildiğinde, bunların yerine daha uygun olduğu sanılan başka duyguların gösterilmesi), elastiki duygular (kişinin geçmişte başından geçen kötü bir olayda hissettiği duyguları, benzer bir olayın meydan gelmesiyle yeniden hatırlaması) sayılabilir.
Duygusal zeka, esas olarak iki yetkinliğin bileşkesidir. Bunlardan birincisi kişisel yetkinlik, ikincisi sosyal yetkinliktir.
Kişisel Yetkinlikler
1. Kendiyle ilgili farkındalık: Kişinin kendi iç dünyasını tanıması, tercihlerini yapabilmesi, sahip olduğu kaynakların ve gücün farkında olması.
a) Duygusal farkındalık: Kişinin kendi duygularını ve bunların doğurduğu sonuçları farketmesi, bunları dile getirmesi.
b) Kendini değerlendirme: Kişinin kendi gücünü ve zayıflıklarını bilmesi, sınırlarının nereden geçtiğini farketmesi ve bunu kabullenmesi.
c) Özgüven
2. Kendini yönetme: Kişinin sahip olduğu dürtüleri, istekleri kontrol etmesi ve yönlendirmesi.
a) Kendini kontrol: Kişinin dürtülerini ve içinden gelen olumsuz duyguları kontrol edebilmesi.
b) Güvenilirlik: Ahlaklı, dürüst ve tutarlı olmak.
c) Esneklik: Kişinin beklenmedik durumlara ve değişikliklere uyum sağlayabilmesi.
d) Yeniliklere açık olmak: Kişinin yeni bilgi, yaklaşım ve fikirlerden rahatsızlık duymaması.
e) Kontrol odağı içeride olmak: Kişinin ortaya çıkan sonuçlarla ilgili sorumluluk üstlenmesi, başkalarını suçlamak yerine kendini sorgulaması.
3. Motivasyon: Kişinin amaçlarına ulaşmak için duygularını yönlendirebilmesi.
a) Başarı yönelimi: Kişinin mükemmellik düzeyine ulaşmayı hedeflemesi ve sürekli gelişim çabası içinde olması.
b) Bağlılık: Kişinin içinde bulunduğu ekibin ve işletmenin amaçlarından ve hedeflerinden heyecan duyması.
c) Girişimcilik: Kişinin fırsatları fark etmesi ve zorlukları fırsata dönüştürmek için harekete geçmesi.
d) İyimserlik: Kişinin engeller ve güçlükler karşısında amacını izlemek konusunda kararlı olması.
Sosyal Yetkinlikler
1. Empati: Kişinin başka insanların duygularını, ihtiyaçlarını ve kaygılarını anlayabilmesi.
a) Diğer insanları anlamak: Kişinin başka insanların duygularını ve bakış açılarını fark etmesi, bu konuda duyarlılık geliştirmesi.
b) Başkalarını geliştirmek: Kişinin birlikte çalıştığı insanların ihtiyaçlarını fark edip onları becerileri ölçüsünde geliştirmesi.
c) Hizmete yönelik olmak: Kişinin iç ve dış müşterilerinin ihtiyaçlarını fark etmesi, karşılaması ve onları memnun etmekten mutluluk duyması.
2. Sosyal Beceriler: Kişinin başka insanların davranışlarını kendi istediği yönde yönlendirebilmesi.
a) İletişim
b) Etki yaratma ve etkileme: Kişinin karşısındaki kişi veya grupta istek uyandırıp heyecan yaratması.
c) Çatışma çözümü: Kişinin anlaşmazlıkları müzakere ederek ve uzlaşarak çözüme yönelmesi.
d) İşbirliği: Kişinin başka insanlarla ortak amaçlar doğrultusunda işbirliği yapmaktan zevk duyması.
e) Ekip çalışmasına yatkınlık: Kişinin bir grupla birlikte olduğu zaman ortak amaçlar doğrultusunda sinerji yaratacak bir çalışmaya girebilmesi.
f) Liderlik: Kişinin başka insanları ikna etmesi, ilham vermesi, heyecan yaratması ve harekete geçirmesi.
g) İlişki kurmak: Kişinin sosyal, aile ve iş çevresinde anlamlı ve doyumlu ilişkiler kurması, gündelik ilişkilerde insanlarla ilişki kurmak ve geliştirmek konusunda zorluk çekmemesi.
h) Gücün farkında olmak: Kişinin içinde bulunduğu çevredeki güç sahipleriyle ilişkisini sağlıklı biçimde düzenlemesi. Gerektiği durumlarda uyum göstermesi, karşı çıkması gerektiğine inandığı durumlarda mücadelesini stratejik bir temelde sürdürmesi.
Duygusal zekası yüksek insanlar mesleki anlamda başka insanlar ile iyi iletişim kurabildiklerinden ve yönetme becerisine sahip olduklarından genellikle çok başarılı olurlar. Zaten kişilerin hayat başarısında IQ’nun yüzde 20, duygusal zekanın ise yüzde 80 oranında belirleyici olduğu bilinmektedir. Günlük hayatta duygusal zeka insanların iş arkadaşları ve aile bireyleri ile iyi anlaşabilmelerini sağladığı için, kendileri ve çevresindekiler ile ilgili sorunları çabuk çözümlenir. Duygusal zekası yüksek insanlar, diğer insanları olduğu gibi kabul edip onları dinleyip anladıkları için sevilirler ve arkadaşlık ilişkileri daha güçlü olur. Genellikle kendileri ile barışık ve kolay memnun olurlar.
Duygusal zeka, geliştirilebilen bir yetenekler dizisidir, insanların hayatın her alanında başarılı olabilmek için duygusal zeka becerilerini etkin şekilde kullanmaları gerekir. Ancak bunu yaparken, kişi öncelikle kendi duygularını anlayıp, kontrol edebilmeli, isteklerine ulaşana kadar motivasyonundan hiçbir şey kaybetmemeli, başkalarını anlamaya ve onlarla iyi ilişkiler kurmaya istekli olmalıdır. Çünkü nereye gidersek gidelim, duygularımızı da beraberimizde götürürüz. Duygularımız, çocuklarımızı nasıl iyi yetiştirebileceğimizi, onların okulda nasıl başarı sağlayacağını, kariyerimizde nasıl başarılı olacağımızı, diğer kişilerle ilişkilerimizi belirler.
Çok Kapsamlı Olmayan Bir Duygusal Zeka Testi
Aşağıdaki sorulara olabildiğince dürüst bir şekilde yanıt vermeye çalışın. Eğer belirtilen ifadeye kesinlikle katılıyorsanız 5’i, kesinlikle katılmıyorsanız 1’i seçin. Ardından, elde ettiğiniz puanları toplayın.
1. Baskı altındayken sakin olabilirim ve kendimi kontrol altında tutabilirim.
1 2 3 4 5
2. Acı çekmeden negatif duyguları belirleyebilirim.
1 2 3 4 5
3. Genellikle küçük ayrıntılar üzerinde yoğunlaşırım.
1 2 3 4 5
4. Kolaylıkla yanlışlarımı kabul ederim.
1 2 3 4 5
5. Diğer insanların duygularına ve ruh hallerine çok duygulanırım.
1 2 3 4 5
6. Geri bildirimleri veya eleştirileri savunmacı olmadan kabul ederim.
1 2 3 4 5
7. Üzgün olduğumda ya da hayal kırıklığına uğradığımda kolaylıkla kendimi sakinleştirebilirim.
1 2 3 4 5
8. İhtiyaçlarımı ve duygularımı dürüstçe açıklayabilirim.
1 2 3 4 5
9. Bir aksilikten sonra kendimi kolayca toparlarım.
1 2 3 4 5
10. Hareketlerimin diğerlerini nasıl etkilediğinin farkındayım.
1 2 3 4 5
11. Karşımdaki insanların ne dedikleri ve ne düşündükleri benim için önemlidir.
1 2 3 4 5
12. İnsanlara seni seviyorum cümlesini kolaylıkla ve duyarlı bir şekilde söyleyebilirim.
1 2 3 4 5
34’ten Düşük
Bu aralıkta çıkan kişiler iş arkadaşlarına hatta en sevdiği insanlara bile oldukça anlayışsız davranırlar. Küçük şeyleri bile kafalarına takıp, stres yaparlar ve hayatta kendilerini kaybolmuş hissederler. Hayatın tutku ve amaçları yerine, korku ve güvensizliklerini yaşarlar. Bu kişiler duygularını ifade etmekte zorlandıkları için çeşitli iletişim bozuklukları yaşarlar.
35 – 44 Arası
Bu aralıktaki kişiler normalin üzerinde bir EQ’ya sahiptirler. Çevresindekilere karşı duyarlıdırlar. Hareketlerinin başkalarını nasıl etkilediğinin farkındadırlar. Bu kişiler işlerini yaparken eğlenmeyi erteleyen kişilerdir. Düşüncelerini akıcı biçimde ifade edebilirler, geniş bir entellektüel ve estetik ilgi alanına sahiptirler. Ayrıca bu kişiler öfkelerini açıkça belli etmekten kaçınan kişilerdir.
45 – 60 Arası
Çok yüksek bir EQ’ya sahip olan bu kişiler sosyal açıdan dengeli, dışa dönük ve neşelidirler. İnsanlara ve olaylara bağlanma, sorumluluk alma, etik bir görüşe sahip olma özellikleri dikkat çeker. İlişkilerinde başkalarına karşı sevecen ve ilgilidirler. Kendileriyle ve yaşadıkları sosyal dünyayla barışıktırlar. Zengin ve yerli yerinde bir duygusal yaşamları vardır.
Kaynak
Duygusal Zekanın İletişim Becerileri Üzerine Etkisi, Başarı ve İlişkide Duygusal Zekanın Rolü, Duygusal Zeka ve Akademik Başarı Arasındaki İlişki
