Köprüler insanın en eski ve köklü arzularından birinin, doğaya meydan okumanın yansımasıdır, tabiatın nehirler, denizler, dağlarla ayırdığını birleştirme arzusunun… Köprü yapımı insanın engeller karşısında zaferi bir bakıma.
1. Drina Köprüsü – Bosna Hersek, 1577
Osmanlı veziri Sokollu Mehmet Paşa’nın doğduğu topraklara bir hediyesidir. Köprü, yüzyıllar boyunca sadece Drina Nehri’nin iki yakasını birleştirmekle kalmadı, Boşnaklarla Sırpları birbirine bağladı. Nobel Ödüllü yazar İvo Andriç, ünlü romanında onu kardeşçe yaşamanın simgesi saydı.
1516 yılının bir sabahında, ileride Sokollu Mehmed olarak anılacak on yaşlarındaki çocuk Sokoloviç köyünden alınıp ta uzaklara, İstanbul’a götürülür. O çocuk yıllar sonra sarayın gelmiş geçmiş en meşhur ve başarılı sadrazamı olan Sokollu Mehmed Paşa olur ve doğduğu topraklara bir armağan olarak 1577’de büyük Mimar Sinan’a köprüyü yaptırır. Neredeyse dört yılda tamamlanan köprü zamanın seyri içinde bölgenin kaderini değiştirmiş, Balkanlar’ın ortasında yeni bir güzergah belirlenmiş ve Doğu ile Batı’yı, İstanbul ile Avrupa’yı birbirine bağlamıştı. Köprünün bulunduğu, o zamanlar sessiz ve sakin, dünyadan uzak bir kasaba olan Vişegrad’ın kaderi değişmiştir. Yıllar sonra bu gelişmelerle beraber biriken hikayeler ünlü yazar İvo Andriç’in Drina Köprüsü romanında bir araya gelip yazara 1961 Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazandırır. Şimdi Bosna Hersek içindeki Sırp Cumhuriyeti sınırlarında yer alan kasaba, köprü ve roman sayesinde tanınır olmuştur.
2. Forth Bridge (Forth Köprüsü) – İskoçya, 1890
İskoçya’da Edinburgh Queensferry’de bulunan bir demiryolu köprüsüdür. Köprü, mühendis Thomas Bouch’un dramını da anlatır aslında. Bouch, İskoçya’da Dundee yakınlarında bir fiyort üzerine kurduğu Tay Köprüsü (Tay Bridge) ile övgü toplayınca bu köprünün projesi de ona verilir. 1879 aralığında inşaat başlayınca bir facia yaşanır, daha önce yaptığı Tay Köprüsü bir kasırga neticesinde yıkılır. Bir yolcu treni sulara gömülür, çok az kişi kurtulur. Bouch’a çalışmalardan el çektirilir ve kazadan 10 ay sonra ölür. Forth Köprüsü ise John Fowler ve Benjamin Baker tarafından yapılır.
3. Ponte Della Maddalena – İtalya, 1080-1100
Köprü İtalya’da Toskana’da, Bagni di Lucca yakınlarındadır. Şeytan Köprüsü olarak da bilinir. 1080-1100 civarında Toskana Kontesi Matilda tarafından yaptırıldığı düşünülüyor. Köprü enerjik bir eğriyle Serchio Nehri’ni aşar. 1322’de yapılan büyük kemer aynı zamanda teknolojik bir yeniliğin de habercisi olmuş. Köprü yapım ustaları 2000 yıldır denenmemiş olan yuvarlak kemerin yanı sıra artık geniş mesafeleri aşan eliptik kemer biçimine de güvenmiş ve uygulamış. Köprü 1836 yılında yaşanan sel nedeniyle hasar görse de onarılmış.
4. The Iron Bridge (Demir Köprü) – İngiltere, 1779
İngiltere’de Shropshire bölgesindeki Severn Nehri üzerinde yer alan Demir Köprü (The Iron Bridge), Abraham Darby tarafından yaptırılmıştır. Coalbrookdale yakınında bulunan köprü 1779’da bittiğinde tamamen dökme demirden yapılmış ilk köprüydü. Köprü, Broseley endüstri kasabasını; küçük bir madencilik kasabası olan Madeley’i ve Coalbrookdale Bölgesi’nin gelişen endüstri merkezini birbirine bağlar. Demirden köprü inşa etme fikri tesadüf değildir, çünkü yöre demir üretiminin en eski merkezidir.
5. Ponte de Dom Luís – Portekiz, 1885
Portekiz’de Porto şehrinin simgesi olan Ponte de Dom Luís, 172 metre açıklığındaki kemeriyle Douro’nun dik yamaçlarını birbirine bağlıyor. 1885’te açılan köprünün çelik karkas konstrüksiyonu özgün bir tarza sahip. Köprünün mühendisi Téophile Seyrig ise Eyfel’in yaratıcısı Gustave Eiffel’in öğrencisidir.
6. Menai Köprüsü – Galler, 1826
Menai Köprüsü, Galler’deki Anglesey Adası’nı Menai Boğazı üzerinden Bangor’a bağlayan asma köprüdür. Thomas Telford tarafından tasarlanmış ve uygulanmıştır. İlk önemli çağdaş asma köprülerden biridir.
7. Mostar Köprüsü – Bosna Hersek, 1566
Bosna Hersek’te, Neretva Nehri’ni takip eden ve Adriyatik Denizi ile Balkanları bağlayan yol üzerinde bulunan Mostar Köprüsü etrafındaki tarihi dokusuyla bir ressamın elinden çıkmış gravür gibidir. Köprü ile iki tarafındaki kuleleri, 43 cami, mescit, hamam vb. yapıları ile, 2 Sırp Ortodoks ve bir Katolik Kilisesi bulunan kent, bu özelliği nedeniyle 1986 yılında Ağa Han Dünya Mimarlık Ödülü’ne layık görülmüştür.
Fatih Sultan Mehmed tarafından Osmanlı topraklarına katılmış olan Mostar, o dönemde Köprühisar olarak adlandırılmış. Bu dönemde, Mostar’da bulunan çok eski ve emniyetli olmayan zincir köprünün yerine 1481 yılında ahşap asma bir köprü inşa edilmiştir. Mostar Kenti’ne ismini veren Mostar Köprüsü ise aynı yerde bulunan ahşap asma köprünün yerine 1566’da taş kemerli olarak Mimar Sinan’ın öğrencisi Mimar Hayreddin tarafından yapılmıştır. Boşnakçada most (köprü), stari most (eski köprü), Mostar ise köprü tutan anlamına gelmektedir. Hiçbir köprü, Mostar Köprüsü kadar beğeni, hayret ve hayranlık uyandırmamıştır. Mostar Köprüsü 1992 yılında başlayan Yugoslavya İç Savaşı sırasında, 9 Kasım 1993 tarihinde, Hırvat topçu milisleri tarafından aralıksız üç gün süren top ateşi sonucu yıkılmıştır. UNESCO ve Dünya Bankası’nın desteği ile 1997’de yapımına başlandı ve 23 Temmuz 2004’te yeniden açıldı.
8. Kintai Köprüsü – Japonya, 1673
Kintai Köprüsü, Japonya’da Hiroşima kentinin en ünlü ahşap köprülerden biridir. 1673 yılında Nishiki Nehri üzerine Kikkawa Hiroyoshi tarafından burada yaptırılan ilk köprü, bir tayfun neticesinde yıkılmıştır. 1674 yılında daha gelişmiş bir teknoloji kullanılarak köprü tekrar inşa edilmiştir. 1950 yılına kadar kullanılan köprü, Kezia tayfunu nedeniyle zarar görmüştür. Bugün kullanılan köprü 1953 yılında yenilenmiştir. Köprü 210 m uzunluğundadır.
9. Charles Köprüsü – Çek Cumhuriyeti, 1402
Çek Cumhuriyeti’nin başkenti Prag’da bulunan Charles Köprüsü, Vltava Nehri üzerinde kurulu bu köprü, şehrin Stare Mesto (Eski Kent) ve Mala Strana (Küçük Mahalle) olarak adlandırılan en eski iki kıyısını birbirine bağlar. Yapımına 14.yüzyıl ortalarında 1357 yılında Kutsal Roma İmparatoru ve Bohemya Kralı IV.Charles döneminde başlanan köprü, 15.yüzyıl başlarında yine Kutsal Roma İmparatoru IV.Wencheslav (Vaclav) döneminde tamamlanmıştır. 1870 yılına kadar Taç Köprü, Prag Köprüsü adıyla anılsa da bu tarihten itibaren Charles Köprüsü adını almış. Köprüyü IV. Charles’in mimarı Peter Parler yapmış. Yapılış amacı düello yarışmalarında kullanmak olan köprüde uzun yıllar sadece haç varken, 1600-1800 yılları arasında yaklaşık 30 adet irili ufaklı heykel yerleştirilmiştir.
10. Pont Neuf – Fransa, 1607
İsminin anlamı yeni köprü olsa da, Pont Neuf Seine Nehri üzerinde hala ayakta duran en eski köprü. Paris’in ortaçağdaki şehir merkezini nehrin hem sağ hem de sol kıyısına bağlıyor. II. Henry, 1550’lerden itibaren Notre-Dame Köprüsü’nün yükünü kaldırması için Seine Nehri üzerine başka bir köprü inşa edilmesi gündeme getirmişti. Ancak köprünün maliyeti çok tutacağından inşaata ancak 1578’de başlanabildi. Bu Paris’te üzerinde ev taşımayan ilk köprüydü ve uzunca bir süre Paris’teki en geniş köprü olarak kaldı. Köprü, nehir üzerindeki benzerlerinden farklı olarak üzerinde ev bulundurmuyordu, zira IV. Henry üzerinde evler olduğu takdirde Louvre’un görünüşünün kapanacağına karar vermişti. Krallığı dönemince Louvre’u genişleten ve daha da ihtişamlı hale getiren kral için bu kaçınılmaz bir önlemdi. Köprü, her biri öbüründen farklı 384 maskla süslüdür. Rivayet o ki, IV. Henry Louvre Sarayı’ndaki soytarılarının yüzlerini işletti onlara. Belli aralıklarla dizilmiş balkonları ise Paris’in evsizlerinin geceleri barındığı yerdir. 1588’de din savaşları nedeniyle köprünün yapımına ara verildi. 1599’da inşaatına yeniden başlanan Pont Neuf, 1607’de kullanıma açıldı. Roma dönemi mimarisine bağlı kalınarak yapılan bol kemerli köprü yaya geçişine olanak veren kaldırımlarıyla da atlara ve çamura karşı korunaklı oluşuyla şehirde bir ilkti.
11. Kapellbrücke – İsviçre, 1333
İsviçre’nin Luzern kentinde bulunan Kapellbrücke Avrupa’nın en eski tahta köprüsü. Reuss Nehri üzerinde uzanan köprü 1333 yılında inşa edildi. Amacı şehri saldırılardan korumak olan köprünün büyük kısmı, içindeki 17. yüzyıldan kalan ve şehrin tarihini anlatan resimlerle birlikte 1993 yangınında hasar gördü, ancak aradan çok geçmeden yeniden yapıldı. Köprünün hemen yanında bulunan kırmızı tuğlayla örülmüş 43 metre yüksekliğindeki sekizgen biçimli su kulesi uzun yıllar boyunca işkence odası, zindan, hazine odası ve gözlem kulesi olarak kullanıldı. Köprü 204 metre uzunluğundadır.
12. Tower Bridge – İngiltere, 1894
Londra Kulesi’ne yakınlığı sebebiyle Kule Köprüsü ismini alan Tower Bridge, Thames Nehri üzerinde uzanıyor. Bir baskül ve asma köprü birleşimi olan Tower Bridge, Londra’nın en önemli sembollerinden. Yapımı 1886’da başlayan ve 8 yıl süren köprünün baskül kısmı iki kule arasında 61 metre, asma köprü kısmı ise her biri 82 metre uzunlukta. İki kule arasında, aşağıda bir araba yolu, yukarıda ise iki yürüyüş yolu bulunuyor. Kulelerin her biri 43 metre yüksekliğinde. Horace Jonesve Wolfe Barry tarafından tasarlanan köprü çoğunlukla, nehrin yukarı kısmında Tower Bridge’den sonra gelen ilk köprü olan Londra Köprüsü ile karıştırılıyor. Köprünün bir de deniz trafiğine geçiş veren kanatları var. Mal taşımacılığının havadan değil de denizden yapıldığı zamanlarda son derece işlek olan Thames Nehri’ndeki deniz trafiğini aksatmamak için kanatlar günde yaklaşık 50 kez açılıp kapanırdı. Önceleri hidrolik sistemle işleyen kanatlar bugün elektrikli sistemle açılıp kapanıyor.
13. Ponte dei Sospiri – İtalya, 1603
İç Çekme Köprüsü anlamına gelen Ponte dei Sospiri ilk bakışta son derece güzel, hikayesini öğrendiğinizde ise son derece hüzünlü bir köprü. Venedik’teki Dükler Sarayı’nı hapishaneye bağlayan köprü Rio di Palazzo üzerinde uzanıyor. Antonio Contin tarafından tasarlanan her yeri kapalı bu köprü tamamen kireçtaşından 1600-1603 yılları arasında inşa edildi. Köprüye bugünkü adı da 19. yüzyılda ünlü yazar Lord Byron tarafından verildi. Rivayete göre müebbet hapse mahkum edilenler hücrelerine götürülmek üzere bu köprüden geçirildiklerinde Venedik’i son kez gördükleri için durup iç çekerlermiş. Ancak bu bilginin gerçeğe dayanmadığı, köprünün inşa edildiği yıllarda engizisyonun çoktan geçmişte kaldığı biliniyor. Bir efsaneye göre, gün batımında bu köprünün altında öpüşen aşıklar sonsuz aşkla ödüllendirilirmiş. Fransız şarkıcı Charles Aznavour Que C’est Triste Venise (Ne Hüzünlüdür Venedik) isimli parçasında bu köprüden bahseder. Ponte dei Sospiri, Pensilvanya’daki Allegheny Eyalet Mahkemesi ile Pittsburgh Eyalet Hapishanesi arasındaki köprüye model teşkil etmiş.
Kaynak
Geo Dergisi, Atlas Dergisi, Uzak Rota – Gökhan Erdoğan
