En tanınmış fotoğraf sanatçılarından Josef Koudelka’nın çektiği en özel fotoğraf karelerini sizler için derledik.
Josef Koudelka, 10 Ocak 1938 yılında Çekoslavakya’nın dağılmasından önce Boskovice şehrinde dünyaya geldi. Fotoğrafla ilgilenen bir fırıncı komşusu sayesinde fotoğrafla tanışır. Bu fırıncı, topladığı ve çektiği manzara fotoğraflarını Koudelka ile tartışır, üzerinde yorumlar yapar.
14 yaşında yerel bir dondurma firmasına çilek toplayıp, para biriktirerek 6×6 orta format bakalit fotoğraf makinası alır. 1956 ile 1961 yılları arasında Prag’da Çek Teknik Üniversitesi’nde mühendislik okur. 1961 yılında Prag Divadlo Dergisi için tiyatro gösterilerini belgelemek amacı ile bir Rolleiflex kamera alır. Bratislava ve Prag’da havacılık mühendisi olarak bir süre çalışır ve bu arada da tiyatrolarda fotoğraf çalışmaları yapar. Oyuncuları sokakta fotoğraflar ve Kral Lear, Godot’yu Beklerken oyunlarının tanıtımı bu fotoğraflar ile olur.
1968 yılında, Romanya’da çingenelerin fotoğraflarını çekmiştir ve Çekoslavakya’ya döneli 2 gün olmuştur. Varşova Paktı üyelerinin (başta Sovyetlerin), Çekoslavakya işgali başlamıştır. O günü şöyle anlatır.
“Ben Romanya’da çingeneleri fotoğraflamaktan yeni dönmüştüm ki, kız arkadaşım beni 4 kez telefon ile aradı. Rusların geldiğini söylüyordu. Penceremi açıp dışarı baktığımda her iki dakikada bir geçen askeri uçakları duyabiliyordum. Bu sebeple, büyük bir olay olduğunu anladım. Çekimden yeni geldiğim için hala boş filmim vardı. Çok şanslıydım. Hemen aşağıya inip insanları ve rusları fotoğraflamaya başladım. Ruslar pervasızca havaya ve insanlara ateş ediyordu. Ben ise tankların önünde, kimi zaman üzerinde fotoğraf çektim. Yanımdan bile ateş ediyorlardı. Yılların fotoğrafçısı Ian Berry benim o halimi görüp ‘Bu adam ya tamamen aptal ya da çok cesur ‘ demişti. Halbuki ben ne aptaldım ne de cesur, sadece fotoğraf almaya çabalıyordum.”
İşgal sırasında çektiği fotoğraflar, 1947 yılında kurulmuş uluslararası bir fotoğraf ajansı olan Magnum Ajansı başkanı Elliott Erwitt tarafından yurt dışına kaçırıldı. Baskı görmesin diye PP (Praglı Fotoğrafçı) anonim ismiyle yayınlandı. 1969 yılında Overseas Press Club tarafından Robert Capa Altın Madalyası verildi. Magnum Ajans’a kabul edildi.
1970 yılında İngiltere’ye 3 aylık süre için gidip, politik sığınma talebinde bulundu. 10 yıldan fazla bir süre İngiltere Brick Lane’de yaşadı. Artık vatanından uzaktaydı. Sürgünde yaşadıklarını ve fotoğraflarını Exiles (Sürgünler) kitabında topladı. Bu kitabının içeriği ötekini anlamaya çalışan bireyin sürgünde verdiği mücadele şeklinde tanımlanabilir. Bu kitabı 1988’de Maine Fotoğraf Atölyeleri (Rockport) tarafından Yılın Fotoğraf Kitabı Ödülü’nü alır.
Josef Koudelka, İngiltere’de bulunduğu dönemde (Magnum’un kurucularından) dünya çapında haber fotoğraflarını sanata dönüştüren fotoğraf sanatçısı Henry Cartier Bresson ile tanıştı.
Koudelka, onunla ilgili olarak şunları söyler: “Onun fotoğraf ile ilgili tavsiyelerini dinlemediğim için bana çok kızardı ve benim panoramalarımdan nefret ederdi. Onunla benim aramda abi kardeş ilişkisi oluştu. Aralarda kavgaya kadar uzanan tartışmalarımız olsa da ne istediğini direkt olarak söyleyen tek insandı. Bana sağlığının mükemmel olduğunu, ancak onu çok kızdırdığım için kalbinin sorun yaratması ihtimalinde bana odayı terk et diyeceğini söylemişti.”
Eserlerini kronolojik olarak şu şekilde gruplayabiliriz:
- Beginnings/Başlangıç: Koudelka’nın 2o’li yaşlarda yaptığı ilk çalışmalar.
- Theater/Tiyatro: Divadlo Magazine ve Divadlo Zu Branou adlı Çek Tiyatrolarından görüntüleri sıkıştırdığı kareler.
- Gypsies/Çingeneler:Aynı zamanda bir müzisyen olan Koudelka’nın 1960-1970 arası arşivlediği fotoğraflar.
- Invasion/İşgal: Ağustos 1968’de Varşova Paktı ordularının Çekoslovakya’yı işgalinden fotoğraflar.
- Exile/Sürgün: Ülkesine veda etmesiyle girdiği bunalımları yansıttığı çalışmalar.
- Chaos/Karmaşa: 1986’da panoramik fotoğraf makinesiyle çalışmaya başlayan Koudelka’nın fotoğrafını çekmek istediği kişilerin sayısı azalınca peyzaj fotoğrafçılığına yönelmesi ile ortaya çıkan kareler.
2002’de Fransız Kültür Bakanlığı tarafından Sanat ve Edebiyat Üstün Hizmet Nişanı, Çek Cumhurbaşkanı Vaclav Havel tarafından da Çek Cumhuriyeti Liyakat Madalyası verilir kendisine. 2004’te New York’taki Uluslararası Fotoğraf Merkezi, fotoğraftaki seçkin başarısından dolayı sanatçıya Cornell Capa Sonsuzluk Ödülü’nü verir.
Bu kadar ödül, şöhret ama bir o kadar mütevazı, bir o kadar tok gözlü bir sanatçıdır. Bunu anlamak için aşağıdaki cümlelerini okumanız yeterli olacaktır.
Fotoğraf satıp satmadığına dair sorulan soruya şöyle yanıt verir: “Satmıyorum. Magnum’dan gelen gelir bana yetiyor. Zengin değilim ama yeterince param var. Dünyevi şeylere ihtiyacım olmadığı için çok paraya ihtiyacım yok. İnsanların fotoğralara istedikleri ya da önerdikleri yüksek ücretler de bana komik geliyor. Yeterince fotoğrafım var. Bunların hepsini Prag’daki bir müzeye ücretsiz vermeye hazırım.”
2008’de Pera Müzesinde sergilenen fotoğrafları için geldiğinde şunları söyler:
“Türkiye’ye ilk 1982’de gelmiştim. Buradaki insanları fotoğraflamak isterim, çünkü yüzlerinde yaşam var ama birçok kentte yüzlerde yaşam yerine maske görüyorum” der.
Kaynak
www.okumag.com, www.getty.edu/art/exhibitions/koudelka/
