Türklerin bildiği anlamda mantının örnekleri Türklerin yaşamış olduğu Orta Asya ve Kafkasya’da bulunan örneklerinden ortaya çıkmıştır. Bu geniş coğrafyada ortaya çıkan mantı ve çeşitleri aslında paylaşılan bir kültürel mirası ortaya koymaktadır.
Türkiye sınırları içinde mantı dendiği zaman, içi dolgulu hamur parçasına verilen genel bir isim olarak kabul edilir, ancak farklı şekilleri mevcuttur ve farklı isimler ile anılırlar.
Kayseri Mantısı
Yemek araştırmacısı Aylin Tan mantıyı şöyle tanımlıyor: “Çin’den Anadolu’ya kadar gelen İpek Yolu’nun üzerinden geçtiği geniş coğrafya içerisinde, Türkçe’de bildiğimiz mantı, değişik ülkelerde değişik isimler ve şekiller almış, farklı iç malzeme ve soslar ile servis edilmiştir. Türkler için mantı başlı başına bir yemek olup, bazen haşlanıp, bazen kızartılıp, bazense buharda pişirilerek bir sosla servis edilen ve kaşıkla yenilen bir yemektir.”
Çorum Mantısı
Yağ Mantısı
Aylin Tan’ın yaptığı araştırma sonucu, mantıya benzeyen yemek olarak tutmacı bulmuştur. “Tutmaç, Orta Asyalı Türkler’in icat ettiği bir erişte yemeğidir. Tutmaçtan bahseden ilk yazılı kaynaklardan olan, Kaşgarlı Mahmut’un yazdığı Divanü Lugati’t-Türk’te anlatıldığına göre tutmaç, el kesimi eriştelerden ve kavrulmuş kıymadan oluşan yoğurt bazlı bir yemektir. Mantının bir nevi dolgusuz versiyonunu andırır.”
Tutmaç
“Mantı, Osmanlı’da ilk kez Şirvani’nin kitabının Osmanlı Türkçesi’ne çevrilmiş versiyonunda yer almıştır. İçinde koyun kıyması, nohut, tarçın ve sirke bulunan, yoğurt ve sumak ile servis edilen bir yemektir. 15 ve 19. yüzyıllar arasında bir daha mantı kelimesi hiçbir kaynakta yer almamıştır, ancak bu Osmanlıların bu süre zarfında mantı tüketmedikleri anlamına gelmemektedir.”
Sinop Mantısı
İçi peynirle doldurulan mantı türü Piruhi
Mantının en sevildiği ülke Türkiye’den sonra Çin. Mantının adı dumpling olarak karşımıza çıkar. Erişteyle birlikte dumpling, yeni yıl akşamlarında yenen kutlama yemeğidir Çinlilerin. Mantının şans, erişteninse uzun ve sağlıklı yaşam getirdiğine inanılır. Dumplingler bambu kapların içinde buharda pişirilir, üstüne yoğurt dökmezler, fakat genellikle soya sosuna batırarak yerler. Birçok çeşidi vardır. İçine etten deniz yosununa kadar her şeyi koyarak hazırlarlar. Çin’de ayrıca hem haşlanan hem de kızartılan bir mantı türü daha var: Wonton.
Dumpling (Çin Mantısı)
Wonton
Japonya’da mantının adı Gyoza’dır. Aslında Çin kökenlidir ve 17. yüzyıldan sonra Japon mutfağında yerini almıştır. Çoğunlukla buharda pişirilir ama haşlaması ve kızartması da yapılır. İçerisinde bol sarımsak, çeşitli sebzeler ve et bulunur. En sevileni, domuz kıyması, lahana ve frenk soğanı ile yapılanıdır.
Gyoza (Japon Mantısı)
Kazak mantısı hamur parçalarının içine, koyun ya da at eti kıyması, bol karabiber, doğranmış balkabağı konularak özel tenceresinde buharda pişirilir. Üstüne tereyağı, ekşi krema ya da soğan sosu dökülerek servis yapılır.
Kazak Mantısı
Kore’de mantıya Mandu denir. Mandu basitçe Kore hamur köftesidir. Çin ve Japon mantısıyla benzerdir. Sebzelerle, et ve balıkla yapılmaktadır. Genelde napa lahanası, turp, taze soğan ya da salatalık gibi sebzeler kullanılır. Mandunun, tatlı/ekşi bir tadı olmakla beraber, aynı zamanda acı/baharatlı bir tadı da vardır. Haşlanmışı, kızarmışı, buharda pişirileni ayrı ayrı adlandırılır. En sevileni ise bir tür lahana turşusu olan acılı Kimşi ile yapılanıdır, zaten Kore mutfağının çok popüler bir yemeğidir.
Mandu (Kore Mantısı)
Ruslar’ın mantısı pelmenidir. Sibirya mutfağına ait bu yemek kış günlerinde evlerde kurutulmuş balık, mantar veya etle yapılır. Artvin’de pelmeni ve Rus Mantısı adıyla yapılır. Pelmeni adının Urallarda yaşayan Pelmen’lerden geldiği, yemeğin Çin’e oradan da Avrupa’ya yayıldığı tahmin edilmektedir. Farklı şekilde sunumlarına ve tüketilmesine rastlanır. Örneğin, Ruslar özel bir sirkeye batırarak yerler. Sibiryalılar, hazır pelmenilere un serpiştirdikten sonra ayazda donana kadar bekletir, bez torbaya aktardıktan sonra dışarıda ayazda saklarlar. Yarım daire şeklini korur, ama yörelere göre farklı şekillerde görülebilir. İçinin eti boldur.
Pelmeni (Rus Mantısı)
Nepal mantısı momos, pirinç unu ve undan yapılan bir hamurun sebze, patates ve yak eti ile doldurulması ve özel buhar aparatı üzerine dizilip pişirilmesiyle hazırlanır. Çok acı bir sos ile servis edilir.
Momos (Nepal Mantısı)
Hintlilerin mantısı Samosa ise küçük çiğ börekler gibi. İçi sebze, kuzu eti ve patatesle hazırlanır. Tabii içine asıl lezzeti veren bol ve çeşitli baharatlar konulur. Yağda kızartılır. Hindistan’ın en sevilen sokak yemeklerinin başında gelir.
Samosa (Hint Mantısı)
Polonyalıların mantısı ise pierogidir. Yarım daire şeklinde hazırlanır, lahana, et ve patatesle doldurulur. Şekli ay çöreğini andırır. Pierogi de çoğunlukla mantı gibi tuzlu suda haşlanıyor. Aynı zamanda fırınlanmış veya kızartılmış versiyonları da bulunuyor. Pierogi, savaş öncesi Polonya sınırlarında, şu anda ise Ukrayna sınırlar içerisinde olan bir bölgeden geliyor. Doğal olarak Ruslar da aynı yiyeceği yapıyorlar ve Piroşki olarak isimlendirirler. Piroşki İstanbul mutfağına, beyaz Ruslarla birlikte gelmiştir.
Pierogi (Polonya Mantısı)
Ukrayna mantısı Vareniki, Polonya mantısına çok benzer. Kelime anlamı da haşlanmış şey demektir. İçine genel olarak patates, peynir, mantar, lahana, hatta vişne bile konuyor.
Vareniki (Ukrayna Mantısı)
Kafkas kökenli mantı Hinkal (Hıngal), günümüzde Sivas, Kars, Çorum gibi şehirlerde yapılsa da aslında geçmişi 8000 yıl öncesine dayanan Kafkasların bir mantı çeşididir. Farklı yörelerde haluj, gabın, hınkal, khinkali, hambal, hingel, hangel, kruze adlarıyla da anılmaktadır. Kafkasların bir boyu olan Avarlar Hıngal’a lezzetli aş, hamur parçaları demektedir. Terekemeler ise biçiminden dolayı kuş kuyruğu ismini vermişlerdir. Geçmiş zamanlarda Kafkasların yoksulluk nedeniyle ebegümeci, ısırganotu gibi dağlardan topladıkları çeşitli bitkilerle, yetiştirdikleri binek hayvan olan atlarından güçten düşenlerin, yaşlı olanlarının etlerinden faydalanılarak hıngal için iç hazırladığı bilinmektedir. Şeklinin büyük olması ve yeniliş biçimiyle mantıdan farklılık gösteren Hıngal geleneksel yeme biçimi olarak suda haşlamanın yanı sıra ayrı kaplarda olacak şekilde yoğurt ve sirkeli su ile servis edilir. Elma sirkesi tercih sebebidir.
Hinkal
İsraililer ise mantıya kreplaç derler. Et veya patatesli olur. Suyu ile birlikte servis edilir.
Kreplaç (İsrail Mantısı)
Moğolistan’da sarmısak, soğan, kıyma ve baharatla yapılan mantının adı Buuz. Türk mantısına oldukça benzer, sadece daha büyüktür. Buuz mayasız hamurdan yapılıyor, mayalı hamurdan yapılanı ise Mantuun Buuz deniyor. Buharda pişiriliyor. Moğolistan’da ilk baharın geldiğini müjdeleyen Ocak sonu Şubat başında kutlanan Tsagaan Sar bayramının resmi yiyeceği mantıdır.
Buuz (Moğol Mantısı)
İsveçliler Kroppkakor dedikleri mantıyı çok severler. İsveç’in güney kısmının geleneksel yemeğidir. Soğan, domuz eti ve domuz yağı ile tütsülenmiş patatesten yapılıyor. Üzerine tuzlu krema ve yabanmersini reçeliyle servis ediliyor.
Kroppkakor (İsveç Mantısı)
İtalyanlar mantıyı ravvolgere (sarmak, dolamak, kapatmak) fiilinden türeterek ravioli olarak adlandırmışlar. Hamurları bizim mantı hamuruna çok yakın. Sadece çok az daha sert olsun diye irmik ekliyorlar hamura. Bizim mantıdan farkı ise, içlik konulduktan sonra kesilen ve dürülerek kapatılan parçacıklar yerine, ikinci kat bir hamur kapatılıyor bu içliklerin üzerine ve tabaka halide iken kenarları parmakla bastırılarak bir hamur ruleti ile kesiliyor.
Ravioli (İtalyan Mantısı)
Maultasche, makarna hamurundan yapılan ve içine sosis için kullanılan iç, ıspanak, soğan ve ıslatılmış ekmek parçalarından oluşan bir karışımın konulduğu bu küçük keseler ağırlıklı olarak Almanya’nın güneyinde yapılır.
Maultasche (Alman Mantısı)
Lübnanlıların mantısı Shishbarak Türk mantısına çok benzer. Diğer ülke mantılarından küçüktür ve yoğurtla servis edilir.
Shishbarak (Lübnan Mantısı)
Kaynak
Dünyanın Sevdiği Yemek Mantı, Pelmeni (Rus Mantısı), Hıngal Nedir?
