Orhan Kemal, toplumun alt tabakasını oluşturan insanların yaşam kavgasını, işçi sınıfının çalışma koşullarını, küçük insanların dünyasını aydınlık gerçekçi bir bakışla sergilediği, toplumsal sınıflar arasındaki zıtlıkları, çelişkileri yansıttığı öykü ve romanlarıyla, Türk Edebiyatı’nda toplumsal gerçekçi kuşağın en etkili kalemlerinden biri olmuştur.
Orhan Kemal’in 1954-1966 arasında yaşadığı evinin resmi
Orhan Kemal’i birçok sosyal gerçekçi yazardan ayıran özelliklerinden biri, onun insanlarının, en kötü gibi görünen şartlarda iyilik duygularıyla karşımıza çıkmalarıdır. Türk yazınının diyalog ustası olarak tanınan Kemal’in kişileri idealize etmeden aktarması karakterlerindeki sahicilik duygusunu pekiştirir.
1950 yılından itibaren Türk sinemasına katkı sunan birçok edebiyatçı gibi Orhan Kemal de bu alana dahil olur, özellikle diyalog konusundaki başarısıyla birçok filmin senaryo yazımında görev alır. Zamanla maddi sıkıntılarının da mecbur kılmasıyla bu sektöre senarist olarak dahil olur. Yazarın senaryoları dışında beyazperdeye aktarılan romanları da Türk sinemasına sunduğu diğer bir katkıdır.
Orhan Kemal’in hayatını anlattığımız 10 Maddede Hüzünlü Hayatların Yazarı Orhan Kemal yazımıza da göz atmanızı öneririz.
1. Suçlu
Yönetmen: Atıf Yılmaz, Oyuncular: Turgut Özatay, Şükran Sabuncu, Atilla Engin, Osman Alyanak, Hülya Şenay
Yapım Yılı: 1960
1956 yılında Vatan Gazetesi’nde tefrika edilen Suçlu romanı, Orhan Kemal’in sinemaya uyarlanan ilk yapıtıdır. Sorunlu bir aileye sahip olan Cevdet’in ailesinin sevgisizliği, toplumun ilgisizliği sonucu düştüğü kötü durumu ve bu durumdan yine toplum sayesinde kurtuluşunu konu edinir. Filmin senaryosunu Atıf Yılmaz, Yılmaz Güney ile birlikte yazmıştır. Suçlu’nun senaryosu sansür kurulunca geri çevrilmiştir. Gerekçe olarak da sola eğilimli olduğu öne sürülmüştür, filmin bir yeri makaslanır.
2. Devlet Kuşu
Devlet Kuşu ilk olarak 1956 yılında Ulus Gazetesi’nde tefrika edilmiş, 1958’de de kitap olarak yayımlanmış. Roman, iki kez sinemaya uyarlanmıştır. Orhan Kemal bu romanında İstanbul’un bir kenar mahallesinde yoksulluk içinde yaşayan, bir şekilde para kazanıp ya da bulup rahata kavuşmak isteyen, bu istekleri için bazen her yolu meşru gören, kimi zaman bu amaç doğrultusunda kötü olanı seçen, seçmek zorunda kalan insanları anlatır.
Avare Mustafa, 1961
Yönetmen: Memduh Ün, Oyuncular: Ayhan Işık, Fatma Girik, Çolpan İlhan, Semih Sezerli, Mümtaz Ener
İlk uyarlama Avare Mustafa filminde romana neredeyse birebir bağlı kalınmış. Filmde, işsiz olmakla, aylak olmak arasında duran ve ikincisine daha yakın olan, inançlarına, özgürlüğüne düşkün Avare Mustafa’nın dürüstlük, mertlik dersi verdikten sonra yeniden avareliğe dönmesi anlatılır.
Devlet Kuşu, 1980
Yönetmen: Memduh Ün, Oyuncular: Kemal Sunal, Serpil Çakmaklı, Mehtap Ar,Hüseyin Kutman, Reha Yurdakul
Roman özet olarak fakir bir ailenin yoksulluktan kurtulup, daha iyi bir yaşama kavuşmak için oğullarını mahalleye apartman yaptırmaya gelen zengin ailenin çirkin kızıyla evlendirmesini konu edinir. Her iki filmin konusu da budur. Ancak romanda bu konu drama yakındır ve gerçekçi bir yaklaşımla yalın bir biçimde anlatılmıştır. İlk uyarlama Avare Mustafa’da, romanın dünyası aynen filme taşınmıştır. Devlet Kuşu filminde ise ana karakterin komik bir kişi olarak çizilmesiyle, film komedi türüne çevrilmiştir.
3. Murtaza
Murtaza romanı, ilk olarak 1952 yılında Vatan Gazetesi’nde tefrika edilmiştir. Roman gazetede yayımlandığında büyük ilgi görmüş, bunun üzerine aynı yıl kitap olarak basılmıştır. Orhan Kemal’in bu eseri iki defa sinemaya uyarlanmıştır. Orhan Kemal, romanda mekan olarak, diğer birçok romanında olduğu üzere Adana’yı seçmiştir.
Murtaza, 1965
Yönetmen: Tunç Başaran, Oyuncular: Müşfik Kenter, Ayfer Feray, Tunç Oral, Yılmaz Köksal, Mümtaz Ener
Muhacir göçmen Murtaza vazife aslanı bir mahalle bekçisidir. Mahallenin bütün sorunlarından kendini sorumlu tutar. Sokaklarda nara atanlara, toplanıp konuşanlara, ışıkları gece açık bırakanlara kızar, herkese karışır. Mahalleyi korumak ve nizama sokmak için uğraşıyor olsa da mahalleli onun bu iyi niyetini pek takdir etmez, şikayet üzerine mahalle bekçiliğinden alıp fabrika bekçiliğine gönderir.
Bekçi, 1986
Yönetmen: Ali Özgentürk, Oyuncular: Müjdat Gezen, Güler Ökten, Halil Ergün, Macit Koper, Ferda Ferdağ
Filmin uyarlamasında, Orhan Kemal’in tekrardan kaleme alıp genişleterek yazdığı Murtaza romanı esas alınmıştır. Filmde, Ali Özgentürk’ün imzası yoğun olarak hissedilmektedir. Yönetmen, Orhan Kemal’in gerçekçi romanını kendi anlatımıyla harmanlayarak Murtaza’ya soyut bir bakış açısı getirmiştir. Film, ilki kadar başarılı bir uyarlamadır.
4. El Kızı
Yönetmen: Nejat Saydam, Oyuncular: Türkan Şoray, Ekrem Bora, Cahide Sonku, Suzan Avcı, Çolpan İlhan
Yapım Yılı: 1966
El Kızı romanı, 1960 yılında yayımlanmıştır, kısa sürede başka dillere çevrilmiştir. Romanlarında genel olarak yoksul insanların bozuk toplumsal düzende varolma çabalarını konu edinen Orhan Kemal, bu romanında gelin-kaynana çatışması sonucu dağılan bir yuvayı ve kötü yola düşen bir kadını ele alır.
5. Vukuat Var
Yönetmen: Nejat Saydam, Oyuncular: Türkan Şoray, Kartal Tibet
Yapım Yılı: 1972
Orhan Kemal bir sel roman yazmak istemiştir. Arkadaşı Fikret Otyam’a bu isteğinden bahsetmiş, romanın adının 93 Romanı olacağını belirtmiştir. Yazar, bu romanda hem ailesinin Anadolu’ya göçüne dek uzanan hikayesini, hem de Çukurova’daki toprak ilişkilerini, ağa-köylü çatışmasını, fabrika sahiplerini, işçileri tarihsel bir süreç içinde anlatmayı tasarlamıştır.
Fikret Otyam’a yazdığı bir mektubunda bu romana başladığını haber vermiştir: “93 romanına başladım diyebilirim. Şayet senaryolardan fırsat bulabilirsem şimdilik iyi gidiyor.” Fakat yazar bu isteğini yerine getiremez. Ancak romanında yazmayı planladığı Çukurova’daki toprak sahiplerini, ağaları, onların yanında çalışan köylüleri, birbirini takip eden romanlarda ele almıştır. Bu anlamda Vukuat Var, Hanımın Çiftliği ve Kaçak romanları yazarın yazmak istediği uzun romanın ayrı ayrı zamanlarda yazılmış bölümleridir.
Vukuat Var, ilkin 1954 yılında Dünya Gazetesi’nde tefrika edilmiştir. Güllü ile Kemal’in aşkı etrafında, toprak ağaları ve köylü ilişkisinden cesurca söz eden romana karşı çıkanlar olmuştur. Hatta Adana’da roman karşıtı gösteriler bile düzenlenmiş, romanın gazetede tefrika edilmesine son verilmesi istenmiştir.
6. Sokaklardan Bir Kız
Yönetmen: Nejat Saydam, Oyuncular: Hülya Koçyiğit, Aliye Rona, Ahmet Arkan, Orçun Sonat
Yapım Yılı: 1974
Sokaklardan Bir Kız, 1968 yılında yayımlanmıştır. Sokaklardan Bir Kız romanı olumsuz eleştirilere karşın hem konu hem de üslup bakımından Orhan Kemal romanlarının genel özelliklerini taşır. Yalın ve akıcı bir anlatı olan romanda konu yine bireyin bozuk toplumsal düzende kötü yola düşmeden varolabilme mücadelesidir. Annesi bir bar kadını olan Nuran’ın, annesi gibi olmamak için karşısına çıkan bütün olumsuzluklara direnmesini konu edinir. Filmde, konuya sadık kalınmakla birlikte romanda olmayan olaylar eklenmiştir. Bunlar bazı yönlerden romanın içerdiği gerçekliği zedelemiş, filme yoğun bir melodram havası katmıştır.
7. Bereketli Topraklar Üzerinde
Yönetmen: Erden Kıral, Oyuncular: Yaman Okay, Erol Demiröz, Tuncel Kurtiz, Nur Sürer, Bülent Kayabaş
Yapım Yılı: 1980
Orhan Kemal’in, Anadolu’nun bir köyünden çıkıp çalışmak için Çukurova’ya gelen üç köylünün mücadelesini anlattığı Bereketli Topraklar Üzerinde romanı ilk olarak 1953 yılında Dünya Gazetesi’nde tefrika edilmiştir. Ertesi yıl, kitap olarak yayımlanmıştır. Roman, hem içerik hem de üslup açısından Orhan Kemal’in romanları içinde önemli bir yere sahiptir. Hem okuyucular tarafından beğenilmiş, hem de eleştirmenler tarafından övgüyle karşılanmıştır. Erden Kıral tarafından aynı adla sinemaya uyarlanmıştır. Hem ulusal hem de uluslararası festivallerde çeşitli ödüller alan film Erden Kıral’a Antalya Film Festivali’nde de En İyi Yönetmen Ödülü’nü kazandırmıştır.
8. Kaçak
Yönetmen: Memduh Ün, Oyuncular: Fatma Girik, Tarık Akan
Yapım Yılı: 1982
Kaçak, Orhan Kemal’in yazdığı son romandır. Yazarın romanın sonuna attığı tarih 15 Mart 1970, ölüm tarihi ise 2 Haziran 1970’tir. Roman yazarın ölümünden sonra yayımlanmıştır. Kaçak, Orhan Kemal’in Çukurova’daki tarım işçilerini, toprak çatışmalarını, köylü-ağa ilişkilerini anlattığı romanlar içinde yer alır. Kaçak’da toprak ağalarının yeni politik bağlantıları ve topraksız köylülerin bu duruma isyanı ve Habip’le Hacer arasında gelişen aşk anlatılır. Roman ve film arasında siyasi yapının yansıtılması yönünden belirgin bir fark vardır. Romanda olayların çıkış sebebi olan toprak anlaşmazlığının arkasında yatan, hatta bunu besleyen siyasi yapı filme aktarılmamıştır.
9. 72. Koğuş
Yönetmen: Erdoğan Tokatlı, Oyuncular: Kadir İnanır, Halil Ergün, Tülay Arda, Rasim Öztekin
Yapım Yılı: 1987
Orhan Kemal toplam onbir hikayesinde cezaevi yaşamını konu edinmiştir. 1938 yılında beş yıl hapse mahkum edilen yazar, bu yıllarda edindiği izlenimleri hikayelerine aktarmıştır. 72. Koğuş yazarın cezaevi konulu hikayeleri arasında en önemli olanıdır. Yazarın en uzun hikayesi olan 72. Koğuş, ilkin 1954 yılında başka hikayelerle birlikte basılmış, 1958 yılında ise kitap olarak yayımlanmıştır. Hikaye 1967 yılında Orhan Kemal tarafından oyun haline getirilerek, Ankara Sanat Tiyatrosu’nda sahneye konulmuştur. Hikayedeki karakterlerin hepsi filme aktarılmıştır. Yönetmen Orhan Kemal’in cezaevi yıllarından yola çıkarak yazdığı 72. Koğuş hikayesini uyarlarken filme Kemal karakterini ekleyerek Orhan Kemal’i filme dahil etmiştir.
10. Eskici ve Oğulları
Yönetmen: Şahin Gök, Oyuncular: Fikret Hakan, Kadir İnanır, Levent İnanır, Şehnaz Dilan, Güzin Özipek
Yapım Yılı: 1990
Orhan Kemal’in, Adana’da değişen üretim koşullarıyla birlikte ayakkabı tamirciliği yaptığı dükkanından para kazanamaz duruma düşen bir ailenin mücadelesini anlattığı Eskici ve Oğulları romanı 1958 yılında Dünya Gazetesi’nde tefrika edilmiştir. Aslında Eskici ve Oğulları, Seçilmiş Hikayeler Dergisi’nde yayımlanmış bir hikayedir. Orhan Kemal daha sonra bu hikayeyi genişleterek romana dönüştürmüştür. Roman 1962 yılında yayımlanmıştır. Fikret Otyam’a yazdığı mektupta şöyle diyor: “Eskici ve Oğulları’na kendimi nasıl verdim, kendimle nasıl barışık haldeyim, nasıl çalışıyorum, yaptığım işin namuslu veriminden nasıl memnunum tasavvur edemezsin… Senaryo menaryo almıyorum, alırsam kafam karışacak diye. Ay başı geldi, şu bu için para yok. Umurumda değil.”
11. Tersine Dünya
Yönetmen: Ersin Pertan, Oyuncular: Demet Akbağ, Rasim Öztekin, Lale Mansur, Cem Davran, Olgun Şimşek
Yapım Yılı: 1993
Tersine Dünya 1968 yılında Pardon adlı mizah dergisinde tefrika edilmiştir. Roman Orhan Kemal’in ölümünden sonra, 1986 yılında kitap haline getirilerek yayımlanmıştır. Orhan Kemal dört mizahi romanı yazmıştır: Murtaza, Üç Kağıtçı, Müfettişler Müfettişi ve Tersine Dünya. Tersine Dünya mizah anlayışı yönünden ilk üç romandan farklıdır. Murtaza, Üç Kağıtçı, Müfettişler Müfettişi romanlarında mizahı toplumla kişiler arasındaki uyuşmazlıktan doğan çelişkiler ve çatışmalar oluştururken, Tersine Dünya’da mizah kadın ve erkeğin sosyal hayatta rol değiştirmesinden kaynaklanır. Tersine Dünya romanı kadın erkek rollerinin tersine çevrildiği bir dünyada Bitirim Leyla’nın başından geçenleri konu edinir. Romandaki olaylar filme aynen aktarılmıştır. Bunun yanında filme romanda bulunmayan olaylar da eklenmiştir.
Kaynak
Orhan Kemal’in Hayatı, Eserleri ve Orhan Kemal Uyarlamalarının Türk Sineması’ndaki Yeri, Orhan Kemal’in Fabrika ve Toprak İşçilerini Konu Alan Bereketli Topraklar Üzerinde, Vukuat Var ve Hanımın Çiftliği Romanlarında Yapı, Tema ve Anlatım, Orhan Kemal Uyarlamalarında Çukurova Gerçeğinin Yansımaları
Yorum Yap