Gılgamış Destanı, Mezopotamya’da ortaya çıkan tarihteki ilk yazılı destandır. Kral Gılgamış’ın yaşam serüvenini ve ölmemek için verdiği savaşı anlatır, diğer bir tanımla ölümsüzlüğü arayan bir kralın öyküsüdür. Tanrılarla insanların, düşlerle gerçeklerin birbirine karıştığı tarih öncesinde gerçekleşen Gılgamış’ın serüvenidir.
Gılgamış zamanında yazılmış bir belge bulunmadığı için yaşayıp yaşamadığı hakkında kuşkular var. Fakat Tufan’dan sonra M.Ö 1800 yıllarına kadar saltanat süren kralların yarı tarihsel sayılan listesine göre Gılgamış, Güney Mezopotamya’da bulunan Uruk şehir beyliğinin kralı. Gılgamış Destanı, Gılgamış’ın ölümünden yaklaşık bin yıl kadar sonra, üç dilde (Sümer, Asur, Akad) ve dünyanın en eski yazısıyla, çivi yazısıyla kil tabletlere yazılmış ve günümüze kadar gelmiştir.
M.Ö 4000’lerin ikinci yarısında Aşağı Mezopotomya’da yaşayan, Ur, Uruk, Kiş, Eridu, Lagaş ve Nippu gibi önemli kentler kuran Sümerler’den geriye, o dönemi yansıtan pek çok eser kalmıştır. Bunlardan belki de en önemlisi, içinde 3 büyük dinde yer alan Nuh Tufanı’nın da anlatıldığı Gılgamış Destanı’dır. İnsanlığın ilk yazılı örneklerinden biri olan Gılgamış Destanı günümüze kalabilmiş destanların en etkileyicisidir. Bulunduğu andan bu yana, Avrupa bilginleri arasında büyük ilgi uyandıran destan, Almanca, İngilizce ve Fransızca’ya çevrilmiş, birçok kitaba, tiyatro ve sinema eserine ilham kaynağı olmuştur.
Gılgamış, gıl/kıl, kılmak (yapmak) anlamlarını içerir. Büyük işler yapmış kişi anlamına gelir. Ayrıca kalgamak (sıçramak, kalkmak) köküyle de bağlantılıdır. Bu bağlamda isyan eden demektir. Sümerce’de isminin anlamı ise herşeyi görmüş demektir. Muazzez Ilmiye Çığ “Gılgamış adı aslında Sümerliler tarafından Gılgameş şeklinde değil Bilgameş şeklinde yazılmış bir isimdir.” diyor.
Destanı özetleyelim. Görkemli bir şehir devleti olan Uruk’un üçte ikisi tanrı, üçte biri insan olan kralı Gılgamış acımasız ve zorba bir kraldır. Halkın yalvarmalarına Tanrılar Tanrısı kulak verir ve Tanrıça Aruru’ya Gılgamış’la baş edebilecek bir insan yaratmasını söyler. Aruru, Enkidu’yu yaratır. Çırılçıplak gezer Enkidu. Hayvanlarla dosttur, onlarla yaşar, avcıları yaklaştırmaz onların yanına. Avcılar şikayet ederler Enkidu’dan. Kurnaz Gılgamış, genç bir kadın gönderir, kadın aşık eder kendisine Enkidu’yu, Gılgamış’la savaşmaya ikna eder onu. Gılgamış’la Enkidu karşılaşırlar ve zorlu bir savaşın sonunda, Gılgamış yenilir.
Bu ikisi arasında büyük bir dostluğun doğmasına yol açar. Birlikte, bakışıyla insanları taşa çeviren sedir ağacı ormanlarının bekçisi Hunbaba’yı öldürürler ve kutsal sedir ağacını alıp Uruk’a getirirler. Tanrıça İştar’ın ilgisini çeker Gılgamış ama kabul etmez İştar’ın aşk teklifini. Çok öfkelenir İştar ve Fırtına Boğası’nı ister Gökler Tanrısı’ndan. Hayvanı Uruk’un üstüne salar. İki dost onu da alt ederler, bu durum daha da kızdırır tanrıları ve Enkidu düşler görmeye başlar, ölümünü görmektedir. Yatağa düşer ve ölür. Perişan olur Gılgamış. Ölüm korkusu sarar yüreğini ve ölümsüz olduğunu bildiği Utanapişti’i bulmak için ölüm denizini aşar, onun kayıkçısının yardımıyla. Ulaşır Utanapişti’nin yanına, onun verdiği ölümsüzlük otuyla ölümsüzlüğe kavuşacaktır. Ama, Gılgamış ölümsüzlük otunu yemeye fırsat bulamadan onu bir yılana kaptırır ve Uruk’a eli boş döner.
10. Tablet
1872’de Londra Kraliyet Akademisi’nde, Messer Schmitt verdiği konferansta, Mezopotamya’dan gelen çivi-yazılı tabletler arasında, Tufan hikayesinin yazılı olduğu bir tabletin bulunduğunu söyler. Tablette tufanla ilgili okunabilen kısımları anlattıktan sonra, bunun Gılgameş adındaki bir kahramana ait olan destanın son bölümü olduğunu açıklar. Destan 11 tablet üzerine yazılmıştı ve birde 12. tablet vardı. O da Gılgameş’e ait, fakat iki dilde yazılmış başka bir öyküyü kapsıyordu. Bu tabletler, Mezopotamya’nın kuzeyinde, eski adı Ninive, yeni adı Koyuncuk olan yerden çıkarılmıştı. Destanda iki sorun vardı: Uzun yıllar toprak altında kaldığından yer yer kırılmış, bazı yerleri yok olmuş ve okunamaz bir hal almıştı. Yeni kazılarla bu kısımlar tamamlandı. Diğer sorun ise destan Akadça yazılmış, fakat destandaki tanrı ve şahıs adları Akadlar’a ait değildi. Demek ki destan başka dilden alınıp, uyarlanmıştı.
“Benimle birlikte bütün güçlüklere katlanan, aşırı sevdiğim Engidu’yu, insanlığın yazgısı yakaladı. Onun için altı gün yedi gece ağladım. Onun gömülmesine razı olmadım, burnundan kurtlar düşünceye kadar. Arkadaşımın başına gelenler, benim de başıma gelecek diye korktum. Ölümden korktuğumdan kırlara düştüm. Arkadaşımı düşünmek, beni daha çok sıktığından kırlarda uzun yolculuk yapıyorum! Engidu’yu düşünmek, beni daha çok sıktığından, kırlarda uzun yollar yürüyorum! Ah, nasıl susayım? Ah, nasıl susayım? Sevdiğim arkadaşım toprak oldu! Sevdiğim arkadaşım Engidu toprak oldu! Ben de onun gibi yatmayacak mıyım ve onun gibi sonsuza dek uyumayacak mıyım?” (Gılgamış Destanı 10. Tablet)
Irak’taki 2011 yılında ele geçirilen bir kil tablette, Gılgamış Destanı’nın bilinmeyen dizeleri de ortaya çıktı. Yeni tablet destana, 20 bilinmeyen satır ekliyor ve destanla ilgili bilinmeyen detayları veriyor. Londra Üniversitesi Ortadoğu ve Afrika Araştırmaları Okulu’nda araştırmacı Andrew George, “Yeni tablet diğer kaynakların koptuğu yerden devam ediyor. Bu tabletlerde Cedar ormanının durgun, huzurlu bir yer olmadığını öğreniyoruz. Burası gürültülü kuşların yaşadığı, maymunların ağaçlarda çığlık attığı bir yer, bu tarz canlı manzara tasvirlerine Babil destanlarında çok ender rastlanır.” diyor. Yeni tablete Süleymaniye Müzesi ve bir kaçakçı arasındaki pazarlık sonucu ulaşıldı, çamurdan arındırılıp, tercüme edildikten sonra Süleymaniye Müzesi’nde sergileniyor.
Kaynak
Muazzez İlmiye Çığ – Gılgameş Tarihte İlk Kral Kahraman, Türk Söylence Sözlüğü, Gılgamış’ın Bilinmeyen Satırları
Yorum Yap