Avrupa ve Asya kıtalarının birleştiği yerde olan Anadolu, üç iklim kuşağın etkisi altında, bu nedenle bu topraklarda biyo çeşitlilik 10.000’den fazla bitki türünü kapsıyor. Endemik bitkiler, bulundukları habitatın ekolojik özellikleri nedeniyle sadece o ülkede ya da bölgede yetişen, dünyanın başka bölgesinde yetişme olasılığı olmayan bitkilerdir.
Avrupa’da toplam endemik bitki türü 2500 iken, ülkemizde 3100’dür. Ülkemizde gördüğünüz üç bitkiden biri endemik ve ne yazık ki, yok olma tehlikesiyle burun buruna olan pek çok harika bitkimiz var. Türkiye’de yaklaşık 1500’tür, yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Türkiye Flora Araştırmaları Derneği 20 ciltten oluşan, resimli ve Türkçe yazılmış bir kitap projesini 2009’da başlattı, 2023’te bitirmeyi düşünüyor. Bizde bazı örnekleri sizler için seçtik.
1. Anadolu Glayölü – Gladiolus Anatolicus
Adını Anadolu’dan alan bu endemik doğal glayöl, Ege ve Akdeniz bölgelerinde çoğunlukla ekin tarlalarında bahar ve yaz aylarında çıkar. Makiler, kızılçam ormanları, kalkerli yerlerde yetişir (Antalya, Aydın, İçel, İzmir, Muğla).
2. İstanbul Kardeleni – Galanthus Plicatus ssp. Byzantinus
Daha çok köknar ve kayın ormanları kenarında yetişen, 1893’te ilk kez İstanbul’da toplanıp tanıtıldığı için adı böyle kalmış. Erken baharda çiçek açar. Anadolu’nun kuzeybatısına özgü bir kardelendir (Bolu, Bursa, Kırklareli, İstanbul).
3. Zambakgiller – Chionodoxa luciliae
Dağ kenarlarında yetişir. Mayıs – Haziran aylarında çiçek açar. Sadece Manisa’da 1600-2000 m yükseklikte bulunur.
4. Kapadokya Soğanı – Allium Cappadocicum
Sadece Kapadokya ve İç Anadolu’da yetişir. Haziran – Temmuz aylarında çiçeklenir.
5. Antalya Çiğdemi (Asuman Çiğdemi) – Crocus antalyensis
Antalya çiğdemi, Asuman çiğdemi olarak bilinir. Adını Türk botanikçisi Prof. Dr. Asuman Baytop’tan almaktadır. Torosları güzelleştiren bitkilerdendir. Ekim – Aralık aylarında açar. Ülkemizde çiğdem farklı yörelerde farklı renklerde yetişir.
6. Van Ters Lalesi – Fritillaria imperialis
Hazreti İsa’nın çarmıha gerildiği sırada boynunu büktüğü inancıyla Hristiyan dünyasınca kutsal sayılan ters laleler, ilkbaharda açtığında çalınıp yurt dışına kaçırıldığı için yöre halkı tarafındankoruma altına alınır.
7. Kızılcahamam Çan Çiçeği – Campanula ekimiana
Temmuz ayında çiçek açar. Kızılcahamam – Işıkdağ arasındaki volkanik kaya çatlaklarında yetişen bir çiçektir. Birçok türü vardır.
8. Yanar Döner – Centaurea tchihatcheffii
Ankara Gölbaşı ve Afyon civarında yetişir. Halk arasında sevgi çiçeği, gelin düğmesi, türbe ya da kırmızı peygamber çiçeği olarak da anılır. Ankara’da Gölbaşı, Mogan Gölü çevresi ve Gölbek’te, özellikle ekin tarlalarında yetişir. Mayıs, Haziran aylarında açar.
9. Piyan, Eber Sarısı – Thermopsis turcica
950-1050 metre yükseklikte, bataklık göl yanında yetişir. Mayıs ayında çiçek açar. İlk kez 1982 yılının Mayıs ayında Akşehir Gölü, Yasıyan’da (Güzelçayır) keşfedilmiş, daha sonra Eber Gölü kıyılarında da saptanmış ve son zamanlarda Eber sarısı adıyla anılmaya başlamıştır.
10. Dişotugiller – Acantholimon acerosum var brachystachyum
Çok yıllık çalı formunda bir bitkidir. 20-2000 metre yükseklikteki volkanik yamaç kayalıkları, kalkerli ve kumlu topraklar, bozkırda yetişir. Haziran-Ağustos aylarında çiçek açar. Batı ve Orta Anadolu’da bulunur.
11. İstanbul Nazendesi – Lathyrus undulatus
Yaprak döken ormanlar ve yol kenarlarında yetişir. Nisan-Haziran arasında çiçek açar. Kuzeybatı Anadolu’da bulunur. İstanbul’un Asya yakasındaki fundalıklarda zengin popülasyonları bulunur.
12. Misk Soğanı – Muscari muscarimi
800-1920 metre yüksekliklerdeki çağıllıklar, stepler ve yamaçlarda yetişir. Mayıs-Haziran aylarında çiçek açar. Antalya ve Denizli’de bulunur. Hoş kokusu nedeniyle toplanıp süs bitkisi olarak kullanılır.
13. Sütleğengiller – Euphorbia anacampseros var tmolea
1200 metrenin üzerindeki kayalık yamaçlar ve friganada (Akdeniz iklim kuşağında yetişen çalı formunda bitkiler) yetişir. Haziran ayında çiçek açar. Sadece İzmir’de bulunur.
14. Anadolu Karanfili – Dianthus anatolicus
Kayalık yerler, taşlık çayırlar, çalılık ve makiliklerde yetişir. Haziran-Temmuz arasında çiçek açar. Batı ve Orta Anadolu’da çeşitli yerlerde görülür.
15. Taşlık Çiğdemi – Crocus fleischeri
Kayalı tepe kenarları, makiliklerde yetişir. Ocak-Mart aylarında çiçek açar. Güney ve Batı Anadolu’da bulunur.
