Türk şiirinde yaygın olarak kullanılan ve bir imge değeri kazanan aynaya, Necip Fazıl Kısakürek, Cahit Sıtkı Tarancı gibi bazı şairler eserlerinde sıkça yer vermiştir. Tabii ki ayna imgesi, onu kullanan şairin poetik düşüncesine göre geniş bir mana ve çağrışım değerine sahiptir.
Psikanalistlerin farklı yaklaşımlarla değerlendirdikleri ayna, birtakım ruhsal eğilimlerin saptanmasında belirleyici bir işleve sahiptir. Bu bakımdan, bu nesneye belirgin bir şekilde yer veren sanatçıların eserleri, psikanalitik bir eleştiri yapılmasına imkan verebilir. Ayna imgesi, sanatçının ruhsal durumu ile ilgili bize ipuçları da verir.
1. Aynalar, Necip Fazıl Kısakürek
Aynalar, bakmayın yüzüme dik dik;
İste yakalandık, kelepçelendik!
Çıktınız umulmaz anda karsıma,
Başımın tokmağı indi başıma.
René Magritte, Not To Be Reproduced, 1937
2. Aynalar, Ahmet Hamdi Tanpınar
Bir sonu gelmeyen rüyaya dalar
Akşam, odalarda fersiz aynalar.
Durgun sularında hepsinin yer yer
Eski bir hatıra sanki genişler,
Maziden yadigar kalan bir hisle.
Serpilen yağmurla, örtülen sisle
Birden kapanıp da akşamın ufku,
Gereken asabı hasta bir uyku
Bir hayal ufkudur kalplerimize,
Aynalar ki sessiz anlatır bize
Maziye karışan günlerimizi.
Bizden iyi tanır aynalar bizi…
O vefalı kalbe benzer ki onlar,
Bir küçük vesile maziye yollar.
Mazi, bir akşamın penceresinden
Kalplerde, gözlerde yaş seyredilen
O uzak ve hasret ışıklı fecir,
Ümitsiz ruhuna son tesellidir.
Her bakışta çizer bu kederli su,
Ömrümüzün geniş bir tablosunu.
Bir tablo ki, ne renk, ne çizgisi var
Fakat her hatıra içinde yaşar..
Ve derinliğinden bizlere güler,
Kalbi kalbimizde çarpan ölüler.
Pablo Picasso, Girl Before A Mirror, 1932
3. Bir Lâhzam, Cahit Sıtkı Tarancı
Aynadaki aksim, gölgem, bir de ben.
Var mıdır, yok mudur onlar sahiden?
Aşina değiller çektiklerime;
İçlerinden biri gelse yerime.
Ben bir gölge olsam, yahut bir hayal,
Onlar gibi hissiz, onlar gibi lal.
Olsa bütün ömre bedel bir lahzam;
Var görünsem, onlar gibi yok olsam!
Salvador Dali, Dali Seen From The Back Painting, Gala From The Back Eternalized By Six Virtual Corneas Provisionally Reflected By Six Real Mirrors, 1973
4. Ayna, Orhan Murat Arıburnu
O, yalnız ayna satardı.
Ve birgün aynalı çarşıda öldü.
Talih bu ya
Tabutunu taşıyanlar AYNASIZLARDI…
Francis Bacon, Figure Writing Reflected In Mirror, 1976
5. Aynalar ve Zaman, Hilmi Yavuz
erguvanlar geçip gittiler bahçelerden
geriye sadece erguvanlar kaldı
şair! bahçelere özenecek ne vardı?
işte tenha her yanımız, hep tenha
ne aradık sözcüklerin kuytularında
ne bulduk soldukça çoğalan dilimizde?
Zamanın sırı hala duruyor olmalı ki üzerimizde
biz bakınca görünen aynalardı
nasıl var olduysanız öyle kayboldulardı
bir yazın tiniyle bir güzün bedeni
hem birleşti hem de ayrıldı sizde
şair! gördünüz kimbilir kaç aşkın battığını
o derin sulara kapılmış şiirlerinizde…
nedeni, ne kayalar ne fırtınalardı:
kuytulardı, geçip gittiler sözlerimizden
geriye sadece kuytular kaldı
Fernand Toussaint, Weerspiegelingen Mirror
6. Sırlar Gazeli, Haydar Ergülen
dört kapıda bulut olup aynaya kandım
sır tutmayan ayna yüz karasıdır
baksaydım, kırılırdım, düşer yanardım
Georges Lemmen, Woman Standing In Front of The Mirror, 1902
7. Deniz Türküsü, Yahya Kemal Beyatlı
Girdiğin aynada, geçmiş gibi diğer küreye,
Sorma bir saniye, şüpheyle, sakın: “Yol nereye?”
Ayılıp neş’eni yükseltici sarhoşluktan,
Yılma korkunç uçurum zannedilen boşluktan
Duy tabiatte biraz sen de ilâh olduğunu,
Rûh erer varlığının zevkine duymakla bunu.
Bernardo Strozzi, Old Woman At The Mirror, 1615
8. Pişmanlık ve Çileler, Sezai Karakoç
Annesinin başı elleri arasında
Parmağında aydınlık günlerden kalma yüzük
Bir fotoğraf asılıdır duvarda
Aynaya, geceye, maziye dönük
Annesinin başı elleri arasında
Paul Delvaux, Les Vestales, 1972
9. Benim Akşamlarım, Ziya Osman Saba
Ellerim buzlu suda, alnımda serin bir taş.
Aynalarda can verir mehtaptan bir kelime:
Sanki loş kuyulara süzülür bir damla yaş.
Edgar Degas, At The Milliner’s, 1882
10. Aynalar, Ahmet Muhip Dıranas
Gençliğimi kaybettim birtakım odalarda;
Kaybolan gençliğimi aradığım aynalarda
Ölüler dolaşıyor böğürlerinde elleri,
Aynı şeyi arayan akraba hayalleri.
Yalnız taze bir kadın yaşlılığı arıyor;
Yaşlılığım! yaşlılığım! diye yalvarıyor.
Sırları dökülüyor baktığı aynaların;
Söndürüp yürüyor bir bir aynaları kadın.
Charles Hawthorne, Before The Ball, 1909
11. Ayna, Ümit Yaşar Oğuzcan
Bana benzeyen bir gözlerim kaldı
Bir de kederli bakışlarım
Düşüncemin olmadığı
Aynalarda ben varım
Yalan değil değiştiğim, yalan değil
Şimdi her şarkı beni ağlatır
Deli eden insanı zaman değil
Zamanı unutmamak kahırdır
Zamandı avuçlarımdan uçup giden
Hayallerimin olmadığı yerde
Zamandı düşünceme hükmeden
İlk sevdiğim şimdi kimbilir nerde?
Önce hatıralarımı götürdü ölüm
Zaman aynasında ölümü gördüm
Théo van Rysselberghe, Femme au Miroir, 1907
12. Ayna, Lamba ve Gece, Oktay Rifat Horozcu
Uzak gece denizlerinden savrulan
Bu liman camda, bu bağbozumu, harman,
Yine de yetmezse yaklaştır lambayı
Limonküfü saçların aynada hüzün
Seni bir yıldıza bitişik kıl payı
Dönülmez sevdalara götürsün yüzün.
Marie-Louise Roosevelt Pierrepont, Seated Self Portrait, Shown In a Cheval Dressing Mirror, 1952
13. İşte Tam Bu Saatlerde, Cemal Süreya
İşte tam bu saatlerde bir yara gibidir su
Yeni deşilmiş uçlarına sokakların, küçük uçlarında.
Senin o güneş sarnıcı gözlerin
Ölüm yası içindeki bir evde
Olmaması gereken birşey gibi, kırılan bir ayna gibi.
Bu saatlerde.
Robert Hope, Before The Looking Glass
14. Cemal’in İç Konuşmaları/I, Edip Cansever
Şu benim sesim
Çizip çizip siliyorum sesimi
Birden odayla dışarısı birleşiyor
Ve birleşir birleşmez
Çıkarıp cebinden büyük aynasını gök
Bir istasyonda yolcularını bekleyen
İnsanlar gibi hafifçe gülümsüyor
Bana
Elimi sallıyorum içimden
Buruk içimden
Belli belirsiz.
Auguste Toulmouche, Vanité, 1889
15. Sahra ve Serap, Birhan Keskin
Yüzümü yok edecek aynayı buldunuz sonunda
avutun beni, çoğaltın beni, sırrınız oldum.
Hep bir şiirin sonu gibi konuştum, her dize
Başka bir şiirden geldi, en son yanıtı buldum.
Berthe Morisot, Woman At Her Toilette, 1875-80
16. Aynanın Oyunu, Özdemir Asaf
Bir ayna doğdu, gördüm.
Sıraya girdi aynalar içinde.
İşime geldi, aldım,
Çarşılar, pazarlar içinde.
Bunca yıl yüzüne baktım.
Kendisini aşmadı
Olanlar içinde.
Bir sabah uyandım,
Duruyordu karşımda
Düşmancasına,
Bir cam,
Aldanmış,
Kendini ayna sanmış.
Ambrose McEvoy, The Earring Exhibited, 1911
17. Cımbızlı Şiir, Orhan Veli Kanık
Ne atom bombası
Ne Londra Konferansı
Bir elinde cımbız,
Bir elinde ayna;
Umurunda mı dünya
Guy Rose, The Green Mirror, 1911
18. Bakış, Can Yücel
Aynada bakma yüzüne
Başkalarının gözlerinin içine bak
Köpeklerin gözlerine bak
Kedilerin gözlerine bak
Ne kadar masum
Ne kadar mahzun
Ama birdenbire rüzgâr esiyor
Sardunyalar açıyor
Kekikler kokuyor
Aynada bakma yüzüne
Ağaçların gözüne bak
Duvarların gözüne bak
Manavgat’a bak
Gözlerime gözlerime bak
Dünyanın gözlerine bak
Kendine aynada bakma
Sen öleceksin sonunda
Dünyanın gözleri kalacak
Wilhelm Hempfing, The Yellow Robe Early
19. Öteki Mithosu, Murathan Mungan
Bilirsiniz
aynalarla konuşur çok odalı evlerde büyüyenler
düşün yerine ayna
anların, durumların, duyguların yerine
sözcükler
masalın en iyi yani yeniden söylenebilmesidir
söylendikçe büyülenirler
birleşir nehirler, dağlar yer değiştirir, tılsım ve tehlike
çığ ve lâv, kılıç ve ipek, coğrafya ve tarih yeniden keşfedilir
ışığın kırılma yerlerinden geçerken
sırlanır yüzlerin kuytu yerleri
gümüş bir alaşımdır ilk imge: sınır ve melankoli
yani bütünlük ve binbir gece
ışıksız aynanın yalnız
olduğunu böyle öğrenirler
bir gün bir ışık sızar bir kapı aralığından
giz ve ihanet ödeşir
düş erir.masal biter.büyü tutmaz sözcükler
Görülmüştürler.
erken parçalanır çok odalı evlerde büyüyenler
William Merritt Chase, The Mirror, 1900
20. Ayna, Behçet Ay
kırılınca bir büyük ayna
şarkılar da yarım kaldı
büyü bozuldu, durdu saatler
suda suretimiz asılı kaldı.
yoktu, şehirler gezdim ülkeler
düşlerim sahipsiz kaldı
ve şimdi kim bilir nerdeler
gül güle değdi solmuş kaldı.
anıları öğütür değirmenler
bir aşk söyleyin ki bana
daha başlarken öl demeler.
kırılınca bir büyük ayna
aşk bitti şarkılar yarım.
William McGregor Paxton, Girl Combing Her Hair, 1909
21. Ölümden Konuşacaktık, Metin Altıok
Ölüm de vardır yaşadığımız her şeyde.
Bir bardak çatlarsa durduğu yerde,
Bir aşk ansızın biterse,
Ayna kırılırsa yüzünle birlikte,
Zamanıdır konuşmanın ölümden.
Bir çiçek olağanüstü güzellikte
Açıvermişse bir sabah,
Bir topal aksamadan yürümüşse,
Hadi gel ölümden konuşalım;
Yüzünü al basmış hasetçiden
Ve onun elindeki kuru değnek bile
Filizlenir sevgimizden.
George Henry, The Tortoise Shell Mirror, 1903
Kaynak
Cahit Sıtkı Tarancı’nın Şiirlerindeki Ayna İmgesine Psikanalitik Bir Yaklaşım
