1903 yılının bir kış gününde, Kuzey Carolina’nın ücra Outer Banks Bölgesi’nde, Ohiolu iki erkek kardeş, Wilbur ve Orville Wright tarihin gidişatını değiştirdi. İlk ağır, motorlu ve pilot taşıyan makineyle uçuş çağı başladı.
Wilbur ve Orville, ticari başarıyı yakalamış iki eğitimsiz bisiklet tasarımcısı olmanın çok ötesinde, yetiştirilme tarzlarına dayanan olağanüstü cesaret ve azim sahibi, çok çeşitli entelektüel ilgi alanlarına ve bitmek tükenmek bilmeyen bir meraka sahipti.
Wright Kardeşler
Yaşadıkları evde ne elektrik, ne de su tesisatı vardı. Ama babaları tarafından temin edilmiş bolca kitap bulunuyordu ve asla okumaktan vazgeçmediler. Wilbur şüphesiz bir dahiydi. Orville çok ender görülen bir mekanik beceriye sahipti. Eğitimlerinin lise düzeyinde kalması, çok az paralarının olması ve yüksek yerlerde tanıdıklarının olmaması, onları uçuşa geçmek konusundaki hayallerinden asla vazgeçirmez. Hiçbir şey, hatta her seferinde yeni icatlarına kalkıştıklarında göze aldıkları ölüm tehlikesi bile bunu yapamaz.
Orville Wright, Wilbur Wright
Wilbur Wright, 1867’de, kardeşi Orville ise 1871’de Dayton, Ohio’da doğar. Anneleri Susan Wright’ın yüksek eğitimi yoktur, ancak fizik ve mekanik becerileri yüksektir. Gelişmiş el becerileri sayesinde tamirattan anlayan, çocukları için kızak yapabilen birisidir. Fizik ve mekanik bilgisini çocuklarına da aktardığı düşünülebilir. Birleşik Brethren Kilisesi’nin yöneticisi baba Milton Wright ise üniversite eğitimi almış ve öğrenmekten zevk alan entelektüel bir kişidir. Evdeki iki kütüphaneden biri ağırlıklı olarak teoloji kitaplarından, diğeri ise çocukların ilgisini çeken popüler konulardaki kitaplarla doludur. Wright kardeşler kütüphanelerindeki kitapları okuyarak ve yeni meraklar edinerek büyüme olanağı bulurlar. Bunun yanında her şeyin nasıl çalıştığını merak eder ve evdeki eşyaları kurcalamayı severler. Henüz küçük bir çocukken Orville seyahatteki babasına gönderdiği mektupta “Geçen gün teneke bir makine kutusu aldım ve suyla doldurdum. Onu sobanın üzerine koydum ve bir süre bekledim. Su neredeyse 30 cm fışkırdı.” diye yazar.
Alphonse Pénaud, Planophore, 1871
1878’de bir seyahat dönüşü babalarının getirdiği oyuncak olmasaydı, Orville belki de hiçbir zaman “Kuşlar uzun bir süre süzülerek uçabiliyorsa, ben neden yapamayayım?” diye düşünmeyecekti. Bu basit oyuncak, Fransız havacılığının en önemli ismi Alphonse Pénaud’un çalışmalarından esinlenerek yapılan ve helikoptere benzeyen basit bir tasarıma sahiptir. Yine de Wright Kardeşler’in uçmaya karar vermelerinde önemli etkileri olur.
Alphonse Pénaud, 18 Ağustos 1871 yılında ilk defa yapısal dengeli model uçağı Tuileries Gardens, Paris’te Société de Navigation Aérienne kurumu gözetiminde 11 saniyede 40 m uçurarak havacılıkta yeni bir çığır açmıştır. Planophore adını verdiği bu model uçak, tarihte ilk yapısal dengeli uçaktır.
Wright Kardeşler’in Van Cleve model bisikleti, 1897
Wilbur ve Orville kardeşler, 1889’da bir baskı makinası imal ederek bir gazete çıkarmaya başlar, ancak zarar etmekten kurtulamazlar. 1892’de Orville, Columbia marka bir bisiklet, Wilbur’da kullanılmış bir başka bisiklet alır. Bir süre sonra bisiklet ve bisiklet parçaları satışı yapmak ve tamir işleri için dükkan açarlar. Amerika’da hızla yayılan güvenli bisiklet modasına, bu dükkanda iki ayrı model bisiklet üreterek (Van Cleve ve St. Claire) katkıda bulunurlar. Her müşteri için el yapımı sipariş bisikletlerdir bunlar. 1896 yılında Alman öncü planör pilotu Otto Lilienthal, kuşa benzeyen makinasıyla uçarken, motorun durması sonucu hayatını kaybeder. Bu trajedi, Wright kardeşlerin kendi uçuş deneylerini yapma isteklerini kamçılar.
Otto Lilienthal, 1895
Wilbur ve Orville Wright, 1890’da kuşların nasıl uçtukları hakkında kendilerine ipucu verebilecek her şeyi sistemli bir şekilde incelemeye başlarlar. Berlin yakınlarındaki bir tepe üstünden planörle uçuş denemeleri yapan ve bu konuda çok dikkatli notlar tutan Alman mühendisi Otto Lilienthal’in çalışmaları ile işe başlarlar. İki kardeş de bilimsel öğrenim görmemişler, liseden sonra yüksek bir okula da gitmemişlerdi. Uçma konusundaki yöntemlerini model uçaklar, uçurtmalar, insan taşıyan planörler ile yaptıkları yüzlerce deney sayesinde ilerlettiler.
Wright Kardeşler’in Kitty Hawk’ta planör denemeleri, 1901
1899 yılında Wilbur, uçuş deneylerini yapabilecekleri bir yer aramaya başlar ve Amerikan Meteoroloji Dairesi’ne bir mektup yazarak ülkenin farklı yerlerindeki hava koşulları ve rüzgar hızı hakkında bilgiler ister. Meteoroloji Dairesi’nden gelen bilgilerden Kitty Hawk (North Carolina) bölgesinin uçuş deneyleri için uygun bir yer olduğu izlenimi edinen Wilbur, oradaki meteoroloji istasyonuna da bir mektup yazar. İstasyondaki görevli Tale, Kitty Hawk’ın sadece rüzgar şiddeti açısından değil, yumuşak kumlu arazi yapısı, yardımsever insanları ve sosyal olarak yalıtılmış yapısıyla da uçuş deneyleri için uygun bir yer olduğunu bildirir.
Wright Kardeşler’in planör deneme uçuşu, Kitty Hawk, 1902
Böylelikle, 1900 yılında Wright Kardeşler, Kitty Hawk’taki planör denemelerine başlarlar. Çalışmalarının ilk adımı, uçurtma şeklinde modelini yaptıkları planörün büyük ölçeklisini inşa etmek olur. Deneme sezonunu kapatacakları son gün, rüzgar şiddeti uygun olduğu için pilotlu bir deneme bile yaparlar.
1901 yılında yeni planörlerini test etmek için yeniden Kitty Hawk’a gelen Wright Kardeşler, planörleri için araziye küçük ahşap bir hangar inşa ederler. Kendileri de kumlu zemine kurdukları bir çadırda barınırlar. 1902 yılını uçuş denemeleri yaparak geçirirler. Planörün parçalarını bisiklet dükkanlarında üretip, sonra bunları Kitty Hawk’a göndererek, orada montajını yaparlar. Wright Kardeşler, 1900-1902 süresince yaptıkları sayısız denemeyle planörlerini giderek geliştirirler. Bir sonraki aşama için uçaklarını harekete geçirecek motoru üretecek bir firma bulamadıkları için dükkanlarında sadece 6 hafta içinde oldukça hafif bir motor üretirler. Doğal olarak ilk uçak pervanesi de Wright Kardeşler’in imzasını taşır.
Flyer, 1903
17 Aralık 1903’te Orwille Wright, 12 beygirlik, iki pervaneli Flyer adını verdikleri uçağıyla, birinci denemede 12 saniye uçar ve sadece 37 metre kat eder. Aynı gün son denemesinde ise 59 saniyeye çıkar ve 280 metrelik bir mesafeye çıkar. Onların uçağına baktığımızda ilk gözümüze çarpan yalnızca bir çift kanat, yükseliş dümeni (elevator) ve istikamet dümeninden (rudder) oluşmasıdır. Gövdesi bu yapıları bir arada tutan çubuklardan oluşur. Uçaktaki en dikkat çekici ayrıntı ise bir anemometredir (rüzgâr ölçer). Yalnızca yükseliş dümeni kontrol ediliyor, uçağın dengesi, yüzükoyun uzanmış pilotun ağırlığını sağa sola vermesiyle sağlanır. Uçağın her bir parçasını kendileri, deneme yanılma yoluyla yapmıştır. Önce insan taşıyabilen dev bir uçurtmadan, uçağın yapısının oluşmaya başladığı planör aşamasına geçilir ve nihayet yalnızca 12 beygir gücündeki bir motorun hayat verdiği Flyer, bir çekme düzeneğinin yardımıyla havalanır.
Thomas Selfridge, Orville Wright, 1908
Sonraki yıllarda yaptıkları uçağın tasarımını geliştirirler. Dayton’da, Amerika’daki farklı yerlerde ve Avrupa’da daha uzun uçuşlar yaparlar. 1908’de dünyanın iki insanlı ilk uçuşunu yapmak için Kitty Hawk’a yeniden dönerler. Amerikan ordusundan Teğmen Thomas Selfridge, Wright Kardeşler’in uçağını değerlendirme amaçlı Orville Wright ile beraber yaptığı uçuşta, motor pervanelerinin birinin kırılması sonucu uçak kontrolden çıkar ve teğmen hayatını kaybeder. Orville Wright’ın ise bacağı ve kaburgaları kırılır, yaralı olarak kurtulur.
Elde ettikleri başarılar sonucunda Wright Kardeşler, yirminci yüzyılın en önemli karakterlerinden biri haline gelir. Ancak, dünya tarihindeki ilk motorlu uçağın Wright Kardeşlere ait olup olmadığına dair süren tartışmalar bugün bile sürüyor. Bu tartışma bile Wright kardeşlerin zaferini gölgeleyemez. Wilbur yakalandığı hastalık nedeniyle 1912’de yaşamını yitirdiğinde tüm dünya onları tanıyordu. Orville ise 1948’de öldüğünde uçaklar okyanusları çoktan aşmıştı. Orville, 28 yıl boyunca, daha sonraları NASA’nın kurulmasına öncülük edecek olan Ulusal Havacılık Danışma Kurulu’nda (National Advisory Committee for Aeronautics, NACA) görev aldı. Neil Armstrong, aydaki yürüyüşünü yaparken onların anısını yaşatmak için yanında 1903’teki Flyer I’den bir parça taşıyordu.
Kaynak
Wright Kardeşler, David McCullough, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Yayınları, 1. Basım Tarihi Ekim 2015, Ankara, Okan Cem Çırakoğlu, Kuşlar uzun bir süre süzülerek uçabiliyorsa, ben neden yapamayayım?, MASS ODTÜ Havacılık Bilimleri Dergisi, 2007, Sayı: 2, Mühendis ve Makina Dergisi, Cilt: 51, Sayı: 609, Bisikletin Değeri, Seyrüsefer Dergisi, Mayıs 2016, Sayı: 1, Azmin Zaferi Wright Kardeşler
bana benziyor